مجله اینترنتی پارسی گو: اعتیاد اینترنتی در حقیقت وابستگی شدید به اینترنت است که به شدت آسیب زننده است و بهداشت و سلامت ذهنی و جسمی فرد را تحت تأثیر قرار می دهد و علائمی چون ترس، مشکلات روحی و عاطفی، بحران هویت، استحاله ارزش ها و باورها و اعتقادات دارد و سبک زندگی افراد را به طور کلی تحت تأثیر قرار می دهد.
سید امیرحسین حسینی پژوهشگر سواد رسانه ای در روزنامه جوان نوشت: در طول دهه گذشته، مفهوم اعتیاد به اینترنت به عنوان یک اختلال بالینی واقعی که اغلب نیازمند درمان است، گسترش یافته و مورد پذیرش عمومی قرار گرفته است. یکی از آسیب‌های اینترنت، اعتیاد به آن است و در جامعه ما نیز با گسترش روزافزون اینترنت شاهد این مسئله هستیم. نتیجه پژوهش‌های انجام شده در کشور ما نشان می‌دهد که بیشترین استفاده‌کنندگان از اینترنت جوانان هستند و ۳۵ درصد از آنان به دلیل حضور در چت‌روم، ۲۸ درصد برای بازی‌های اینترنتی و ۲۵ درصد به دلیل جست‌وجو در شبکه‌های جهانی از اینترنت استفاده می‌کنند.
اعتیاد اینترنتی و تحمل دوری یک ماهه از اینترنت
اعتیاد به اینترنت می‌تواند مشکلات جدی تحصیلی و خانوادگی برای مخاطبان به وجود آورد و اگر استفاده‌کنندگان از اینترنت نتوانند به مدت یک ماه دوری از اینترنت را تحمل کنند در معرض خطر اعتیاد به آن قرار دارند و متأسفانه شاهد این پدیده در میان جوانان هستیم، به طوری که برخی جوانان شب‌ها را تا صبح با اینترنت می‌گذرانند و تمام صبح تا ظهر را خواب هستند و این مسئله آغازگر آسیب‌های متعدد دیگر نیز می‌شود. از جمله این آسیب‌ها می‌توان به آسیب‌های خانوادگی، ارتباطی، عاطفی، روانی، جسمی و اقتصادی اشاره کرد. اعتیاد اینترنتی روی بهداشت و سلامت ذهنی و جسمی تأثیر می‌گذارد و به ارتباطات خانوادگی و خویشاوندی نیز صدمه می‌زند.
بی‌توجهی خانواده‌ها به رعایت اصول ایمنی هنگام عضویت در شبکه‌ها، استفاده زیاد نوجوانان و جوانان از شبکه‌های اجتماعی، راهیابی رفتار‌ها و منش‌های منفی به فضای واقعی، کاهش احساسات و عواطف، نافرهیختگی فضای شبکه‌های اجتماعی، جدایی نسل جدید و حتی نسل قدیم از روابط اجتماعی، بروز بیماری‌های اجتماعی و روانی، تغییر سبک زندگی و گسیختگی خانواده را می‌توان از دیگر عوامل در این حوزه ذکر کرد.
همچنین فعالیت شمار زیاد شبکه‌های اجتماعی خارجی در کشور، ناآگاهی کاربران درباره تأثیرات منفی این شبکه‌ها، نبود نظارت دقیق بر محتوای تولید شده در فضای مجازی، امکان تهاجم فرهنگی کشور‌های بیگانه علیه فرهنگ ملی و بومی کاربران، تولید و ترویج محتوای ضد فرهنگی یا ترویج فرهنگ بیگانه در کشور، ناآشنایی مسئولان و مؤثران فرهنگی با فضای واقعی و نهادینه نشدن فرهنگ ارتباط در فضای مجازی تنها تعدادی از موارد قابل بررسی در شبکه آسیب‌های اینترنت است.
جسم و روح کاربران در تسخیر اینترنت
استفاده خارج از حد متعارف از اینترنت، به وابستگی شدید روانی و فکری می‌انجامد. با ورود اینترنت و رایانه به درون خانواده‌ها، بین والدین، معلمان، مربیان و دانش‌آموزان (فرزندان) جدایی فکری و عاطفی، رخ می‌دهد. اما آنچه می‌تواند در اینترنت خطرناک‌تر تلقی شود، ارتباطی است که از طریق اتاق‌های گفتگو بین افراد برقرار می‌شود و در برخی موارد صدمات فراوانی به وجود می‌آورد. این اتاق‌های گفتگو که معمولاً در آن‌ها امکان ارتباط با نام‌های جعلی و مجهول وجود دارد، می‌تواند زمینه‌های لازم را برای ایجاد برخی مفاسد اجتماعی به وجود آورد. به جرئت می‌توان گفت که خطر شبکه‌های اجتماعی و گروه‌های موجود در پیامرسان‌های موبایل پایه مانند تلگرام به مراتب بیشتر از سایت‌های غیراخلاقی موجود در اینترنت است. بی‌اطلاعی خانواده‌ها از این موضوع، خطر‌هایی را به آنان تحمیل می‌کند. قرار گرفتن در معرض فرهنگ‌های گوناگون، آزادی‌های زیاد در یک دوره زمانی نسبتاً کوتاه و امکان دسترسی به اطلاعات غیراخلاقی گوناگون از طریق اینترنت برخی نمونه‌های این خطر‌ها محسوب می‌شوند.
آسیب های جسمانی اعتیاد اینترنتی
استفاده بیش از حد از رایانه آسیب‌های جسمانی نیز به همراه دارد که برخی از این آثار عبارتند از:
- تیک‌ها
- فشار‌های عصبی
- چشم‌درد
- رکود فعالیت‌های معده
- چاقی و اضافه وزن
- افزایش قند خون
- کم شدن فعالیت کلی بدن
- مشکلات تنفسی
- افتادن سرشانه‌ها
- خارج شدن ستون فقرات از حالت طبیعی.
اینترنت همچنین کودکان و نوجوانان را از یادگیری‌های شناختی، جسمانی و اجتماعی بازمی‌دارد. بازی‌های رایانه‌ای به سبب داشتن صفحات گرافیکی، تنوع رنگ و سرعت زیاد تعویض صفحات، تأثیرات منفی روی مغز و اعصاب کودکان می‌گذارند و موجب برخی اختلالات می‌شود.
گاه مشاهده می‌شود که افراد چنان در اتاق‌های گفتگو غرق می‌شوند که حتی زمان صرف غذا را فراموش می‌کنند. این‌ها علائمی شبیه الکلی‌ها یا معتادان دارند، بسیاری از آنان از بی‌خوابی رنج می‌برند، خسته‌اند و روابطشان با اطرافیان به حداقل رسیده است.
جدایی فکری، عاطفی و فیزیکی در میان اعضای خانواده
با ورود اینترنت به درون خانواده‌ها بین والدین و فرزندان جدایی فکری- عاطفی و فیزیکی رخ می‌دهد و فناوری ارتباطی تأثیرات محسوس و نامحسوس زیادی را بر زندگی دختران گذاشته است. یکی از بزرگ‌ترین مسائل اجتماعی که جوامع امروزی به آن مبتلا می‌باشند، ضعف بنیاد خانواده است. از آنجایی که مشکلات خانواده‌ها به صورت ناهنجاری‌های اجتماعی بروز می‌کند، خانواده و سلامت آن از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار می‌باشد. آماده کردن فرزندان برای پذیرش مسئولیت‌های اجتماعی یکی از وظایف مهم و اساسی خانواده‌ها به شمار می‌رود. جوانان باید بتوانند به‌خصوص برای زندگی‌های مشترک آماده شوند و سعی نمایند روابط خود را با پیرامونشان در حد متعارف و قابل قبولی تنظیم نمایند.
صرف‌نظر از آمار و ارقام بالا و روزافزونی که در مسائلی مانند بالا رفتن سن ازدواج، طلاق، فرار از منزل و سایر مسائل خانوادگی وجود دارد، سرد شدن ارتباطات عاطفی و نارضایتی‌ها از زندگی خانوادگی است. این‌ها نشان از مشکلات عمیقی در سطح خانواده دارد که به نوعی باید ریشه‌یابی و درمان شوند. یکی از زمینه‌های اصلی در بروز مشکلات خانوادگی و اصولاً نارضایتی از زندگی مشترک، فضای مجازی است که تحت تأثیر تولیدات رسانه‌ای به وجود آمده و باعث شده تا سطح توقع و ارضا از زندگی‌های مشترک را به خصوص در میان نسل جوان بالا ببرد. تحت تأثیر این فضا آنچه جوان باید از زندگی مشترک انتظار داشته باشد به‌نوعی تحریف می‌شود. لذت و صمیمیتی که از برنامه‌ها و محتویات رسانه‌ها مانند فیلم‌ها و سریال‌ها در اذهان جوانان نقش می‌بندد تا حد بسیار زیادی در زندگی طبیعی قابل‌دستیابی نخواهند بود و این می‌تواند تبعات زیانباری برای آینده جوانان به همراه داشته باشد.
هویتی که متزلزل و متغیر می‌شود
دوران جوانی از بسیاری جهات دوره پرتلاطم و مسائل و مشکلات مربوط به تجربه و درک در زندگی و هویت‌یابی متناسب با شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی است. یکی از ویژگی‌های حضور در اینترنت دروغگویی و پنهان کردن هویت واقعی خود است چراکه این فضا ناشناخته است و هر کس با هویت واقعی وارد فضای سایبر شود ممکن است مورد سوءاستفاده قرار بگیرد، بنابراین مجبور است هویت واقعی خود را پنهان کند. عناصر سه‌گانه هویت، یعنی: شخص، فرهنگ و جامعه، هر یک در تکوین شخصیت فرد نقش مهمى را ایفا مى‌کنند. هویت شخصى، ویژگى بى‌همتاى فرد را تشکیل مى‌دهد. هویت اجتماعى در پیوند با گروه‌ها و اجتماعات مختلف قرارگرفته و شکل‌گیری آن، متأثر از ایشان است و در نهایت، هویت فرهنگی، برگرفته از باور‌هایی است که در عمق وجود فرد به واسطه تعامل او با محیط پیرامون و آموزه‌های آن، از بدو تولد تا کهنسالی جای گرفته است.
از آنجا که فضای سایبری، صحنه‌ای فرهنگى و اجتماعى است که فرد خود را در موقعیت‌هاى متنوع، نقش‌ها و سبک‌هاى زندگى قرار می‌دهد، خود زمینه‌ای است برای آسیب‌پذیری شخصیت کاربر که در نتیجه، موجب چند شخصیتی شدن کاربر خواهد شد. در فضای سایبر بیش از آنکه هویت ظاهری فرد مطرح گردد، درونمایه‌های افراد بروز می‌کند. در این فضا هر کسی درصدد بیان اندیشه‌ها و علاقه‌مندی‌های خویش است. مطرح نشدن هویت شخصی و مشخصات فردی در اینترنت موجب تقویت شخصیت‌های چندگانه و رشد و استحکام آن می‌گردد. جوانان در این محیط از آسیب‌پذیری بیشتری برخوردارند و به‌ویژه در دورانی که هویت آنان شکل می‌گیرد، این خطر پررنگ‌تر می‌شود. با امکانات و گزینه‌هاى فراوانى که رسانه‌هاى عمومى از جمله اینترنت در اختیار جوانان و نوجوانان مى‌گذارند، آنان دائماً با محرک‌هاى جدید و انواع مختلف رفتار آشنا مى‌شوند. چنین فضایى هویت نامشخص و پیوسته متغیری را می‌آفریند. هویتی معلق در فضای مجازی که هیچ ثباتی ندارد.
استحاله ارزش‌ها، باورها و اعتقادات
سوق دادن جوانان به سوءاستفاده از وبلاگ‌ها و وب‌سایت‌های اینترنتی علاوه بر مسائل اخلاقی و مغایر با عفت عمومی، مواردی همچون توهین به ارزش‌ها، توهین به قومیت‌های مختلف و گرایش به شیطان‌پرستی و پذیرش عقاید و سایر فرقه‌های ضاله را تشویق می‌کند. ترویج بی‌دینی در خانواده از طریق فضای مجازی نیز موجب کاهش آموزه‌های دینی در خانواده، دوری خانواده از شرعیات و کمرنگ شدن حریم‌های دینی در روابط خانوادگی می‌شود.
با توجه به هویت دینی و ملی غنی جامعه ایران، این آسیب‌ها ممکن است اثرات سوء جبران‌ناپذیری روی جوانان و نوجوانان این مرزوبوم داشته باشد، زیرا شبکه‌های اجتماعی مجازی با ارضای کاذب همزمان نیاز‌های عقلی، منطقی و عاطفی جوانان و نوجوانان، گروه‌های سنی مذکور را به سمت خود جذب کرده و مؤسسان جوامع مجازی از این فرصت برای انتقال مفاهیم فرهنگی، سیاسی و اجتماعی مدنظر خود در قالب نرم و پنهان، نهایت استفاده را می‌برند. تشکیک در مسائل بنیادی دین و مذهب، شکل‌گیری و ترویج سریع شایعات و اخبار نادرست در حوزه ارزش‌های دینی، تبلیغات ضد دینی، رواج تفکرات التقاطی در زمینه دین و مذهب، ایجاد شک و ذهنیت منفی در میان نوجوانان و جوانان، ترویج عرفان‌های نوظهور و عقاید خرافی به نام دین، تبلیغ خرده‌فرهنگ‌های جدید و نوظهور به‌جای دین، وارونه جلوه دادن فرهنگ‌های مبتنی بر دین و زیبا نشان دادن فرهنگ‌های جوامع غیردینی از جمله مظاهر و موارد منفی است که می‌توان در این زمینه برشمرد.
ورود اینترنت همراه با ارزش‌های غربی که مغایر با فرهنگ و ارزش‌های ایرانی- اسلامی است، موجب تغییر نظام ارزشی در خانواده‌ها می‌شود. تغییرات تکنولوژیکی ارزش‌ها و هنجار‌های اجتماعی را تحت تأثیر خود قرار داده است. یکی از چالش‌های فرا روی فرهنگ‌ها برخورد با این پدیده است. چون اساساً ورود اینترنت همراه باارزش‌های غربی، چالش‌های ارزشی جدیدی را در کشور‌های دیگر به وجود آورده است. همچنین در فرایند تغییر ارزش‌ها، اثرات ماهیتی و رسانه‌ای فضای مجازی ارزش‌های متفاوتی، چون فرهنگ برهنگی، مصرف‌گرایی و مدگرایی و تجمل‌پرستی را ترویج می‌کند.
ترس‌ها و تنهایی‌های مخرب
با تغییرات فناوری، چالش‌های جدیدی نیز به زندگی روزانه اضافه می‌شود و انواع جدیدی از ترس‌ها ظهور می‌کنند که از آن‌ها به اصطلاح ترس‌های فضایی مجازی یاد می‌شود. یکی از این فناوری‌ها، تلفن همراه است. تلفن همراه ابزاری است که در یک زمان کوتاه، محبوبیت بسیاری پیدا کرده است. پژوهشگران معتقدند که گوشی‌های هوشمند از سرویس‌های ارتباطات، اطلاعات و سرگرمی‌ها فراتر رفته‌اند و کاربران را قادر می‌سازند تا نیاز‌هایی مانند «یادگیری، توانایی فردی، ایمنی و روابط انسانی» و نیاز‌های اساسی آنان را برآورده سازند، اما گسترش فناوری علاوه بر فوایدی که برای کاربران دارند، دارای معایبی نیز هستند که پس از گذشت مدت زمانی با انجام برخی پژوهش‌ها آشکار می‌شوند. در این میان رشد روزافزون تلفن همراه نگرانی‌های بسیاری را در بین اندیشمندان به وجود آورده و اثرات مخرب آن باعث هشدار‌های جدی شده است.
از زمان ارائه اولین تلفن‌های همراه در سال ۱۹۸۳، این دستگاه به مؤلفه اصلی زندگی اکثر افراد جوامع تبدیل شد. شامبر و روگیمبانا (۲۰۱۲) ادعا کردند که تلفن‌های همراه احتمالاً بزرگ‌ترین اعتیاد غیر دارویی در قرن ۲۱ هستند و دانشجویان روزانه، ۹ ساعت را به تلفن‌های همراه خود اختصاص می‌دهند. یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که ممکن است توسط گوشی‌های هوشمند ایجاد شود نوموفوبیا است. نوموفوبیا ترس مدرن از عدم‌توانایی برای برقراری ارتباط از طریق گوشی همراه یا اینترنت است و اصطلاحی است که به مجموعه‌ای از رفتار‌ها یا نشانه‌های مرتبط با استفاده از گوشی‌های همراه اشاره دارد. نوموفوبیا یک ترس موقعیتی مرتبط به آگورافوبیاست یعنی ترس از بیمار شدن و نداشتن کمک فوری تا جایی که زندگی فرد را مختل می‌کند. استفاده نادرست از تلفن همراه می‌تواند در نتیجه دلایلی از پیش موجود باشد و عوامل روان‌شناختی در استفاده بیش‌ازحد از تلفن همراه درگیر باشند.
از سویی امروزه اینترنت در زندگی اجتماعی، جای دوستان و نزدیکان را گرفته و در حقیقت جایگزین روابط دوستانه و فامیلی شده است. افرادی که ساعت‌ها وقت خود را در سایت‌های اینترنتی می‌گذرانند بسیاری از ارزش‌های اجتماعی را زیر پا می‌نهند، چراکه فرد دیگر فعالیت‌های اجتماعی خود را کنار گذاشته و به فعالیت‌های فردی روی می‌آورد. احساس تنهایی زمانی به وجود می‌آید که تماس و رابطه فرد با دیگران کاذب باشد؛ به‌نحوی‌که تجربه عاطفی مشترکی برای این رابطه دوجانبه فرد با دیگران متصور نباشد و انسان در فرایند تماس با دیگران، ارتباط حقیقی و صمیمانه نداشته است.
عوامل محیطی، روانی و اجتماعی متفاوتی بر عملکرد افرادی که احساس تنهایی دارند، اثر می‌گذارد. اگر افراد نتوانند در محیط طبیعی یک رابطه خوب برقرار کنند، ممکن است برای پر کردن این خلأ عاطفی به فضا‌های مجازی پناه ببرند. استفاده بیش از حد از اینترنت منجر به احساس تنهایی می‌شود. احساس تنهایی به عنوان فرآورده استفاده بیش از حد از اینترنت معرفی شده است زیرا کاربران را از روابط واقعی زندگی دور می‌کند. افراد زمان زیادی را با اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجازی سپری می‌کنند، بنابراین انگیزه برای تعامل با دیگران کم شده، توانایی کمتری در حفظ دوستی‌های واقعی داشته، وقت کمتری را صرف صحبت با خانواده نموده و احساس تنهایی و انزوا روز به روز در فرد گسترش می‌یابد.
منبع: مجله اینترنتی پارسی گو
منابع: روزنامه جوان. سید امیرحسین حسینی پژوهشگر سواد رسانه ای
درج مطالب مجله اینترنتی پارسی گو با ذکر منبع (www.parsigoo.com) بلامانع است.