شادی چیست و چه تعریف دارد؟ چگونه می توان شادی و شاد زیستن را آموخت و عوامل مهم شادی و شاد زیستن کدامند؟ در این مقاله کوشش می شود تا ابتدا تعریفی روشن از شادی و مفهوم شاد زیستن ارائه شود و سپس به چگونه شاد زیستن پرداخته شود.
اینکه واقعا شادی چیست پرسشی است که انسان‌ها قرن‌هاست در تقلای یافتن پاسخ مناسب برای آن هستند. اما علم به تازگی بحث و بررسی درباره‌ی این سؤال را آغاز کرده است. بگذارید قبل از اینکه ببینیم علم برای پرسشِ شادی چیست به چه پاسخی رسیده است، به یک سؤال ساده‌تر پاسخ بدهیم: شادی چه چیز نیست؟
شادی، این نیست که همیشه احساس خوبی داشته باشیم
بعضی‌ها در این مواقع سؤالاتی شبیه به این را مطرح می‌کنند: «آیا کسانی که همیشه کوکائین مصرف می‌کنند، افراد خوشحالی هستند؟»، اگر تنها چیزی که نیاز داریم احساس خوشحالی همیشگی باشد باید در جواب گفت بله افراد خوشحالی هستند! اما نگران نشوید قصد نداریم بگوییم برای اینکه به جمع خوشحالان بپیوندید کوکائین مصرف کنید! آخرین تحقیقات علمی جواب کامل‌تری برای این موضوع مطرح می‌کند؛ افراد با خلق و خوی آرام و متعادل نسبت به کسانی که حد بالایی از شادی موقتی را تجربه می‌کنند، سلامت روانی بالاتری دارند، چون مثل تمام احساساتی که تجربه می‌کنیم شادی کاذب هم هر اندازه به اوج برسد به همان اندازه، افت می‌کند و حال بدتری را تجربه خواهیم کرد. از طرف دیگر معمولا هنگامی که از افراد مختلف درباره‌ی اینکه چه چیزی به زندگی‌شان ارزش می‌دهد سؤال می‌کنیم، به ندرت حرفی درباره‌ی خلق و خو و احساسات خود می‌زنند. آدم‌ها معمولا به چیزهایی استناد می‌کنند که هویت‌شان را می‌سازد؛ چیزهایی مثل شغل یا روابط‌شان! از طرف دیگر همین یافته‌های علمی نشان می‌دهد اگر بیش از حد روی تلاش برای شادی بیشتر و تجربه‌‌ی همیشگی حس خوب تمرکز کنید، توانایی‌تان برای داشتن احساس خوب ضعیف‌تر می‌شود، بعد از این اتفاق، هیچ مقدار احساس خوب شما را راضی نمی‌کند. از طرف دیگر آنچه شما انتظار دارید یعنی همان «شادی همیشگی» به لحاظ فیزیکی هم برای اغلب افراد امکان‌پذیر نیست.
شادی ثروتمند بودن یا به‌دست آوردن هر چیزی که می‌خواهیم، نیست
هر چند با زندگی کردن زیر خط فقر، خوشحال بودن واقعا کار سختی است! اما گذشته از این، به نظر نمی‌رسد شادی را هم بشود با پول خرید. تصور کنید ناگهان ۵۰ میلیون تومان در سال افزایش درآمد داشته باشید، قبول دارم! من هم بودم هیجان‌زده می‌شدم! اما این خوشحالی مقطعی فقط تا زمانی طول می‌کشد که توقعات جدیدی هماهنگ با این بودجه‌ی تازه پیدا کنید. شما خوشحال شدید چون قبل از این توقعاتی داشتید که کمتر از درآمد جدید‌تان بود و حالا اوضاع تغییر کرده است. شما خوشحالتر از قبل شدید چون پیش از این نمی‌دانستید قرار است پولدار‌تر شوید حالا که فهمیدید خوشحال شدید وگرنه شاید قبلش هم به اندازه‌ی کافی خوشحال بوده‌اید. این شرایط درباره‌ی تمام چیزهایی که هر فردی مدت‌ها در حسرت داشتنش بوده است، صدق می‌کند. درباره‌ی خانه‌ی جدید، اتومبیل جدید، ابزارهای جدید و… اما شما بهتر از من می‌دانید وقتی به هرکدام از این چیزها برسیم اولش شاد می‌شویم اما بلافاصله چیز دیگری می‌خواهیم تا با داشتن آن چیز جدید بتوانیم دوباره خوشحال بشویم. اما یک مورد استثنا وجود دارد، زمانی که پول‌تان را صرف تجربه با آدم‌های دیگر می‌کنید. مثلا پول‌تان را برمی‌دارید و به تعطیلات و سفر می‌روید، مکان‌های تازه را می‌بینید و اوقات هیجان‌انگیز و جذابی را با دوستان یا افراد خانواده‌تان می‌گذرانید، در این‌صورت به مفهوم واقعی شادتر خواهید بود. اما چه می‌شود کرد، به ندرت افراد این شادی‌ها را به کسب ثروت‌های بادآورده ترجیح می‌دهند.
شادی، مقصد نهایی نیست
ضرب‌المثل قدیمی «بالاخره رسیدیم»، اغلب برای بحث شادی صادق است، هرکس در پی شادی باشد بالاخره روزی به آن می‌رسد! اما برخلاف تصور عموم شادی مقصد نهایی نیست چون تمام شادی‌ها موقتی هستند. مگر اینکه شما ژنتیکی فرد خوش‌شانسی باشید یا طبیعت شادی داشته باشید، در واقع چیزی که مهم است شاد ماندن و حفظ بقای احساس شادی درون شماست که تلاش زیادی می‌خواهد.
بیشتر تکنیک‌های ابداع شده برای شاد بودن، مثل یادداشت‌های سپاسگزاری، برای این است که شاد بودن جزو عادات ما باشد پس می‌توانید برای همه‌ی اتفاقات، یادداشت شکرگزاری بنویسید. نه تنها برای یک اتفاق، بلکه برای تمام رویدادهای زندگی‌تان حتی آنها که مدت کوتاهی خوشحال‌تان کرده است مثل ازدواج یا ترقی کردن، چون تمام این خوشحالی‌ها بعد از اینکه به آنها برسیم از بین می‌روند.
واقعا شادی چیست
تحقیقات نشان می‌دهد، شادی در واقع مجموع کیفیت دو احساس درونی ماست، یکی حس رضایت ما (مثلا وقتی معنای واقعی کار یا عملکردمان را درک می‌کنیم) و دیگری کیفیت احساسات خوبی است که در طول زندگی دریافت می‌کنیم، که هردوی اینها منجر به شادی می‌شوند و هردو پدیده‌های نسبتا پایداری در زندگی هر فرد هستند. زندگی ما ممکن است تغییر کند و خلق و خوی ما شاید مدام در نوسان باشد، اما احساس شادی به‌صورت ژنتیکی پایدارتر از هر حس دیگری عمل می‌کند. پس خبر خوب این است که با تلاش مداوم می‌توان در این مورد تعادل برقرار کرد.
بیایید به این قضیه هم مانند تنظیم وزن‌مان فکر کنیم: اگر هر چیزی که نیاز دارید بخورید و فعالیت‌تان در حد نیاز باشد، بدن‌تان در یک وزن معین، ثابت می‌ماند. حالا اگر کمتر از نیاز بدن‌تان غذا بخورید و بیشتر ورزش کنید، خوب وزن‌تان بر همین مبنا تنظیم می‌شود. در صورتی که رژیم غذایی یا برنامه‌ی ورزشی تازه‌ی شما به بخشی از زندگی روزمره‌تان تبدیل شود، وزن بدن‌تان در وضعیت جدید ثابت می‌ماند و کم و زیاد نمی‌شود اما اگر دوباره شروع کنید به خوردن و ورزش کردن طبق برنامه‌ی قبلی، سرجای اول‌تان برمی‌گردید. خوب شادی هم همین‌طور است.
شما توانایی این را دارید که کیفیت، چگونگی و میزان شادی‌تان را در اختیار خودتان بگیرید و عملکردی متناسب با آن داشته باشید. می‌توانید عاداتی بلندمدت در زندگی‌تان ایجاد کنید، عاداتی که زندگی و روزهای رضایت‌بخش‌تر، کامل‌تر و شادتری را برای‌تان به ارمغان بیاورند.
چگونه شاد باشیم؟
بشر همیشه بدنبال خوشحالی بوده و شادی همیشه خواهان دارد. همه می‌خواهیم بیشتر درباره شادی بدانیم و این که چگونه خوشحالتر شویم.
محققان اما می‌گویند مهمترین عامل شادی و رضایت، پاداشی است که می‌گیریم و انتظار و توقعی است که از خودمان داریم. انتظار ما مثل پیچ تنظیم شادی عمل می‌کند.
اما پاداش، پاسخ مطلوب است، می‌تواند مالی باشد یا عاطفی، معنوی باشد یا انسان‌دوستانه، ممکن است تخدیری باشد یا تشویقی، تحصیلی باشد یا تفریحی، مهم این است که ما آن را پاداش بدانیم. پاداش شادی می‌آورد و نبود آن شادی را کم می‌کند.
اما پاداش تنها عامل شادی و رضایت نیست. پاداش به خودی خود تعیین‌کننده شادی نیست، بلکه تاثیر آن را انتظار و توقع ما تعیین می‌کند.
آیا می‌توان شادی را پیش‌بینی کرد؟
محققان دانشگاه UCL می‌گویند شادی را می‌توان با فرمول ریاضی پیش‌بینی کرد، آنها حتی این فرمول را پیدا کرده‌اند. به گفته این محققان این فرمول بدقت شادی فرد را پیش و بعد از اتفاقاتی که بتازگی رخ داده پیش‌بینی می‌کند.
اما این فرمول بر چه اساسی تدوین شده است؟
“شادی به این ربطی ندارد که اوضاع چگونه پیش می‌رود، بلکه به این ربط دارد که اوضاع چقدر بهتر از انتظار و توقع ما پیش می رود.” دکتر راب راتلج پژوهشگر ارشد این تحقیق می‌گوید: “ما انتظار داشتیم که ببینیم شادی فرد در هر لحظه به پاداش هایی که اخیرا گرفته ربط داشته باشد اما در کمال تعجب دیدیم که انتظار و توقع ها در شادی نقش بسیار مهمی دارند.”
“زندگی پر از انتظار و توقع است.” “این گفته معروفی است که اگر توقعتان کمتر باشد خوشحال‌ترید. ما متوجه شدیم که این تا حدی درست است، وقتی انتظار و توقعتان کم باشد اما نتیجه فراتر از انتظار، باعث خوشحالی می‌شود.” “توقع ما حتی پیش از اینکه نتیجه را بدانیم بر احساس خوشحالی و رضایت ما تاثیر می گذارد.” مثلا اگر شما می خواهید در رستوران محبوب خود با دوستتان شام بخورید، به محض اینکه تدارک برنامه را شروع کنید، انتظار مثبتی که شما از آن دارید باعث احساس خوشحالی می‌شود.
آنها معتقدند این فرمول ممکن است به پزشکان کمک کند تا اختلالات خلقی را بیشتر شناسایی کنند و متوجه شوند که فرد وقتی میزان خوشحالی خود را ارزیابی می کند چقدر این می تواند تحت تاثیر بردن یا باختن در یک بازی ساده روی موبایل باشد. برای رسیدن به این فرمول، محققان ابتدا یک مسئله فرضی را برای ۲۶ نفر مطرح کردند. این افراد بر اساس تصمیمی که می‌گرفتند پولی بدست می‌آورند یا از دست می‌دادند.
در جریان این تصمیم‌گیری، فعالیت مغزی شرکت کنندگان آنها با fMRI بررسی می‌شد و از آنها مرتب سوال می‌شد “در این لحظه چقدر احساس خوشحالی می کنید؟” بر اساس نتیجه این کارآزمایی، دانشمندان یک مدل کامپیوتری طراحی کردند که رضایت و شادی را به پاداش‌های و انتظارهای اخیر ربط می‌داد. این مدل را روی بیش از هجده هزار نفر آزمایش کردند. با استفاده از کلیک اپلیکیشنی که محققان دانشگاه UCL طراحی کردند، شرکت کنندگان با موبایل خود “چه چیز شما را خوشحال می‌کند؟” را بازی کردند. نتیجه این که فرمول پیشنهادی بخوبی می‌تواند خوشحالی و رضایت افراد را پیش بینی کند.
شادی یا توقع شادی؟
یافته‌های این تحقیق با نظریه “تنظیم لذت” همخوانی دارد، بر طبق این نظریه هر فرد یک سطح شادی کلی دارد که به آن خو کرده است و بیشتر اوقات در این سطح یا نزدیک به آن است. اگر کسی برنده بلیت بخت آزمایی شود مدتی دچار سرخوشی و شعف وافر خواهد بود اما بعد از مدتی دوباره به سطح شادی همیشگی‌اش بر می‌گردد.
علاوه بر این، خوشحالی ما در هر لحظه به ‘اتفاقات اخیر’ بستگی دارد، به آنچه که می توانیم در حال حاضر ‘تجربه یا حس’ کنیم نه آنچه که می‌توانیم ‘به یاد آوریم’. بر اساس نظریه “اوج و انتها”، ما در به یاد آوردن عواطف خود نسبت اتفاقات گذشته، احساس ما بیشتر از هر چیز بر اساس نقطه اوج و پایان آن شکل می‌گیرد تا تجربه کلی ما از آن اتفاق.
به عبارت دیگر یادآوری عاطفی ما از تجربه گذشته میانگین آن نیست. مثل یک جراحی دردناک بعدا بر اساس اوج درد و درد در مراحل آخر به یاد آورده می‌شود، اگر درد در آخر کار درد کم بوده، یادآوری آن خاطره برای ما کمتر دردناک است. این تحقیق همچنین نشان می‌دهد اگر ما منتظر نتیجه مثبتی باشیم، تاثیر عاطفی آن اتفاق بر ما کمتر می شود، اگر انتظار داریم که در امتحان قبول شویم، خوشحالی ما از قبولی کمتر از وقتی است که فکر می کنیم در امتحان رد می‌شوم.
از طرف دیگر، اگر انتظار داشته باشیم که در امتحان مردود شویم از رد شدن آنقدر ناراحت نمی‌شویم که وقتی فکر می‌کنیم قبول می‌شویم اما در امتحان رد شوبم. پایین نگهداشتن سطح توقع و انتظار، احتمال نتیجه مطلوب را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، وقتی توقع کم است، نتیجه مطلوب، شادی زیاد به همراه می‌آورد و نتیجه نامطلوب کمتر ناگوار است.
بنابراین پایین نگهداشتن توقع می‌تواند روشی مفید باشد اما باید در نظر داشته باشیم که پایین نگهداشتن سطح توقع تا زمانی که نتیجه عمل یا تصمیم روشن شود، کیفیت زندگی را کم می‌کند. با این حال نباید فراموش کرد حتی اتفاق نامطلوب هم می تواند شادی ایجاد کند.
اگر در سالن انتظار فرودگاه اعلام کنند پرواز یک ساعت تاخیر دارد، کسی خوشحال نمی‌شود. اگر اعلام کنند به احتمال زیاد پرواز شش ساعت تاخیر خواهد داشت باز هم کسی خوشحال نخواهد شد. اما اگر کمی بعد اعلام کنند که به جای شش ساعت، تاخیر پرواز یک ساعت خواهد بود، در کل باعث احساس خوشحالی مسافران خواهد شد.
تهیه و تنظیم: پارسی گو
منابع:
۱- چطور دات کام برگرفته از: happify
۲- فرارو به نقل از بی بی سی