خلاقیت چه معنا و مفهومی دارد و اگر بخواهیم یک تعریف جامع و کامل از خلاقیت و فکر خلاقانه و ایده نو و خلاق ارائه دهیم چه باید بگوییم؟ در این مقاله کوشش شده است معنا و مفهوم خلاقیت به طور کامل بررسی شود.
شاید تاکنون ده‌ها و صدها بار کلمه خلاقیت را شنیده باشید، بدون اینکه در مورد چیستی آن فکر کرده باشید. در این مقاله می‌خواهیم خلاقیت را به زبان بسیار ساده تعریف کنیم و ببینیم خلاقیت چیست و چه چیزهایی را شامل میشود.
خلاقیت نیز مانند سایر اصطلاحات و مفاهیم علوم انسانی، یک تعریف مشخص، دقیق و منحصر به فرد ندارد. هر یک از صاحب نظران جنبه خاصی از خلاقیت را مد نظر گرفته و براساس آن تعریف خود را ارائه نموده اند.
به طوری که اگر این تعاریف را لیست کنیم، به ده‌ها مورد می‌رسد. مسلما برای درک کامل مفهوم خلاقیت باید تمام این تعاریف را مرور کرد. ولی همان طور که گفتم، در این مقاله ما نمی‌خواهیم مسئله را خیلی پیچیده کنیم و بیشتر می‌خواهیم به زبان ساده کلیاتی از مفهوم خلاقیت را یاد بگیریم، تا شاید بتوانیم از آن بیش از پیش در امور روزمره زندگی استفاده کنیم. در مقالات بعدی سعی خواهیم کرد از زوایای دیگری به خلاقیت بپردازیم تا بیشتر با این توانایی بشر آشنا شویم.
خلاقیت یعنی توانایی تولید ایده‌ها و راه‌حلهای متعدد، جدید و مناسب برای حل مسائل و مشکلات
این تعریف ضمن ساده بودن، ویژگیهای مهم خلاقیت را نیز بازگو می‌کند. این تعریف از چند قسمت تشکیل شده است:
۱- یک مسئله یا مشکلی پیش آمده که می‌خواهیم آن را حل کنیم.
۲- برای حل کردن آن اقدام به تولید تعداد زیادی ایده می‌کنیم.
۳- سعی می‌کنیم ایده‌های تولید شده جدید باشند (قبلا برای چنین مشکلی، این ایده‌ها ارائه نشده باشند.)
۴- ایده‌های تولیدی برای حل مسئله مورد نظر مناسب باشند و بتوان با انتخاب یک یا چند مورد از بهترین ایده‌ها، نسبت به حل مسئله اقدام نمود.
فارغ از مبحث خلاقیت و تعریف فوق، به طور کلی، هر فرد وقتی در زندگی با مشکل و مسئلی روبرو میشود، سعی می‌کند راه‌حل مناسبی برای آن پیدا کند. این راه‌حل معمولا یک روش منطقی و معمول است که تقریبا همه مردم از آن برای مسئله مشابه استفاده می‌کنند. ولی وقتی پای خلاقیت به میان می آید، موضوع کمی فرق می کند. در واقع همان گونه که در تعریف بالا ذکر شد، افراد خلاق به یک راه‌حل بسنده نمی‌کنند، حتی اگر آن راه‌حل کاملا منطقی و مناسب مسئله مورد نظر باشد. در واقع افراد خلاق دارای توانایی هستند که می‌توانند مسئله را از جنبه‌های مختلف بررسی کنند و در مدت کوتاهی ایده‌ها و راه‌حلهای متعددی پیشنهاد نمایند که بسیاری از آنها تازگی دارند و قبلا برای حل این مسئله به کار نرفته‌اند.
ممکن است بعضی از این ایده‌ها غیرمنطقی و یا غیرعملی به نظر برسند، ولی فرد خلاق با نگرش خلاقانه خود به موضوع، با تغییر و ترکیب این ایده‌های به ظاهر غیرمنطقی، راه‌حل یا راه‌حل‌هایی را ارئه میدهد که بسیار بهتر و موثرتر از روش معمول، مشکل را حل می‌کند.
چند نکته مهم در مورد خلاقیت
بسیاری از مردم برداشت‌های و تصورات نادرستی از خلاقیت دارند. این برداشتها باعث شده که آنها خلاقیت را موضوعی پیچیده و دست‌نیافتی تصور کنند. در زیر سه خصوصیت از خلاقیت ارائه شده که در صورت توجه به آنها می‌توان بیشتر با مقوله خلاقیت آشنا و مانوس شد:
۱- خلاقیت مختص افراد خاص نیست و همه مردم دارای این توانایی هستند. گرچه سطح آن در افراد مختلف متفاوت است. در واقع خلاقیت چیز عجیب و غریبی نیست، بلکه یکی از خصوصیات و توانایی‌های بشر است و ما حتی برخی اوقات بدون آن که شناختی از خلاقیت داشته باشیم، در حل مسائل‌مان از آن استفاده می‌کنیم.
۲- خلاقیت یک مهارت اکتسابی و قابل یادگیری است. افراد با هر سطحی از خلاقیت، قادر به فراگیری و ارتقاء سطح خلاقیت خود هستند.
۳- خلاقیت منحصر به امور و فعالیتهای خاص نیست. بعضی از مردم خلاقیت را منحصر به فعالیتهای هنری می‌دانند. برخی نیز آن را مختص فعالیتهای سطح بالا و اختراع و اکتشاف می‌دانند. در صورتی که کاربرد خلاقیت بسیار گسترده بوده و شما می‌توانید از آن در کارها و مسائل کوچک زندگی روزمره تا مسائل بسیار پیچیده علمی و در سطح جهانی استفاده نمایید.
برای روشن‌تر شدن موضوع در زیر مثالی آورده شده، یکی اتفاق ظاهرا ساده در سطح جهانی:
گفته میشود وقتی ناسا برنامه فرستادن فضانوردان به فضا را آغاز کرد، با مشکل کوچکی روبرو شد. آنها دریافتند که خودکارهای موجود، در فضای کار نمی کنند. به دلیل عدم وجود جاذبه در فضا جوهر خودکار به سمت پایین جریان نمی یابد و روی سطح کاغذ نمی ریزد.
ناسا برای حل این مشکل با شرکت مشاورین اندرسون قرارداد بست. تحقیقات بیش از یک دهه طول کشید، ۱۲ میلیون دلار صرف شد و در نهایت آنها خودکاری طراحی کردند که در محیط بدون جاذبه می نوشت، زیر آب کار می کرد، روی هر سطحی حتی کریستال نیز می نوشت و از دمای زیر صفر تا ۳۰۰ درجه سانتیگراد بالای صفر کار می کرد.
روس‌ها نیز در هنگان اعزام فضانوردان به فضا با چنین مشکلی روبرو شدند ولی آنها راه حل ساده تری داشتند:
آنها از مداد استفاده کردند! (به همین سادگی)
در واقع در دو کشور آمریکا و شوروی سابق از دو دیدگاه و روش مختلف برای حل این مساله استفاده کردند:
در آمریکا تمرکز روی راه‌حل (نوشتن در فضا با خودکار) بود. می‌خواستند خودکاری اختراع کنند که در شرایط بدون جاذبه بنویسد. ولی در شوروی تمرکز اصلی روی مشکل (نوشتن در فضا) بود و مهم نبود که این وسیله از جنس خودکار باشد، مداد باشد و یا حتی زغال باشد. مهم رفع مشکل و رسیدن به هدف، یعنی نوشتن در فضا بود.
در مثال فوق دیدیم که خلاقیت ساده تر از آن است که فکر می کنیم. فقط باید باور داشته باشیم که همه ما این توانایی خدادادی را داریم و با کمی تفکر و تغییر نگرش در برخورد با مسائل می توانیم به راحتی ایده های بکر و راه حل های منحصر به فردی برای مسائل و مشکلات پیدا کینم.
انسانهای خلاق و تعریف هایی دیگر از خلاقیت
(انسان های خلاق)، عبارتی که شاید هر روز به گوش شما بخورد و شما را به فکر یا بعضاً حسرت وادارد. به راستی آیا بعضی از انسان ها با خلاقیت ذاتی به دنیا می آیند یا در طول زندگی خود آن را کسب می کنند؟ آیا انسان های خلاق الزاماً باهوش ترند؟
خلاقیت ویژگی ای است که مرتبط باهوش هیجانی انسان هاست و همان طور که می دانید هوش هیجانی اکتسابی است. اما ما چه می توانیم بکنیم تا جزو انسان های خلاق به شمار آییم؟
خلاقیت یعنی از مسیر همیشگی نرو!
اگر مسیری که هر روز از طریق آن به مدرسه یا محل کار می رفتید مسدود شود چه می کنید؟
اگر برای طبخ غذا یکی از اقلام مورد نیازتان را کم داشته باشید چه می شود؟
اگر یکی از وسایل برقی تان از کار بیفتد چه کار می کنید؟
در این صورت باز می مانید و درمانده می شوید یا مسیر جدیدی برای رسیدن به مقصود خود پیدا می کنید؟
خلاقیت یعنی برای رسیدن به یک مقصد به وسعت محدوده ذهن شما راه وجود دارد. پس این محدوده را وسیع تر کنید. سعی کنید نقشه شهر را از بالا در ذهن خود تصور کنید. بی شمار راه وجود دارد که شما می توانید از آن ها به محل کارتان برسید. امروز یکی از آن ها را امتحان کنید. نترسید! چه چیزی از دست می دهید؟ زمانی که وقت کافی دارید این موضوع را تجربه کنید. مسلماً شما در شهر گم نمی شوید و از مسیری به مقصد خود خواهید رسید.آیا این توانایی را دارید که یک نوع غذا را به روش کمی متفاوت بپزید؟ مسلماً!
فکر خلاق چیست؟
هنر شکستن عادتها، روزمرگی ها و الگوهای موجود را تفکر خلاق می گویند. برای ایجاد الگوهای فکری جدیدی که ما را از الگوهای فکری رایج و سنتی فراتر ببرد نیاز داریم اتاق امکان پذیریهای ذهنمان را توسعه دهیم در اتاق امکان پذیریها همه چیز امکان پذیر است و همانگونه که آنتونی رابینز می گوید فقط غیرممکن غیرممکن است.
من در کلاسهایم از فراگیران می پرسم آیا می توانید تصور کنید که ممکن است روزی، ثروتمندترین فرد دنیا شوید؟ بیش از ۹۹ درصد آنها می گویند نه ممکن نیست. بعد من از آنها می پرسم آیا اگر چنین تصور و تخیلی را به ذهنتان راه دهید باید مالیات یا هزینه ای بپردازید؟ باز هم نه. با این تصور که ممکن است روزی پولدارترین آدم دنیا شویم شروع می کنیم اتاق امکان پذیریهای ذهنمان را ساختن و توسعه دادن. در این اتاق، باورهایی را توسعه می دهیم که به نظر غیرممکن می آیند مثلا اینکه در آینده، بشر برای رفتن از قاره آسیا به قاره آمریکا به شکل انرژی کد میشود و در عرض چند دقیقه از قاره ای به قاره ای دیگر می رود.
بهترین راه برای کمک به باورپذیر کردن این پدیده های عجیب و غریب این است که در غالب طنز به آنها بنگریم بنابراین نیاز داریم اتاق طنز پردازی را نیز در ذهنمان توسعه دهیم چرا که از دریچه طنز به برخی مسایل نگریستن، اهرمی است برای تبدیل غیرممکن به ممکن. برای اینکه ذهنمان را با چنین مفاهیم جدید غیرقابل باوری بیشتر آشنا کنیم شروع می کنیم قانونهای جدید وضع کردن.
تفکر خلاق، یک شیوه نگرش متفاوت نسبت به دنیا است دیدن دنیا از دریچه ای که هیچ فرد دیگری تا به حال از آن دریچه به دنیا ننگریسته است برای داشتن چنین نگرشی باید قوه تخیلمان را پرورش دهیم به اندازه کافی انگیزه و امید داشته باشیم.
جمله زیبایی از فیلم پروانه آبی در این زمینه می گوید تنها راه به وقوع پیوستن یک معجزه برای شما، باور کردن آن است. نویسنده معروف آقای وین دایر کتابی به چاپ رسانده است به نام باور کنید تا ببینید. یک مادر سلامت فرزندش را باور کرد و توانست آن را ببیند. عبارت روغن لورنزو تا بحال به گوشتان خورده است؟ این داستان حکایتی است باور نکردنی اما واقعی از انگیزه و امید یک مادر است که جرج میلر در سال ۱۹۹۲ بر اساس آن فیلمی به همین نام ساخت این ماجرا داستان پسر بچه باهوشی است که در پنج سالگی به بیماری آدرنو لوکو دیستروفی مبتلا شد که لاعلاج بود و در طی دو سال به مرگ منجر می شد اما مادر لورنزو، ساعت ها خودش را در کتابخانه ها حبس می کرد و در نهایت موفق شد راه درمان پسرش را پیدا کند عشق و امید از تخصص جلوتر است مادر لورنزو راه درمان یک بیماری پیچیده عصبی را پیدا کرد که تا آن زمان پژوهشگران و متخصصان قادر به درمانش نشده بودند.
تفکر خلاق در بازاریابی از اهرم هایی است که کمک می کند چنان پدیده های نادری در دنیای تجارت به وقوع بپیوندد که سرعت رشد تجاری فرد یا سازمان را به شکل نمایی افزایش میدهد مثلا پدیده فون روستروف که می گوید متمایز باشید به بازاریابان بسیاری کمک کرده است تا در حرفه خود سرآمد باشند یکی از بازاریابان غول کامپیوتری آی بی ام از این قانون استفاده کرد و در جایگاه یکی از موفق ترین بازاریابان این کمپانی قرار گرفت او با پوشیدن کت و شلوار آبی، کراوات آبی و استفاده از خودکار و کیف آبی از این تعبیر که یکی از معانی آی بی ام آبی است استفاده کرد او حتی ماشینی به رنگ آبی برای خود خرید و به فردی بسیار متمایز و البته موفق تبدیل شد به گونه ای که به او مستر آبی می گفتند.
تفکر خلاق در دنیای تجارت، گاهی اوقات به شکل متمایز بودن و گاهی اوقات نیز با ایده های ساده ای که به دلیل سادگیشان جذابیت ایجاد کرده اند خود را نشان می دهند مثلا آقایان سید حمید و سید محمد مطهر با شعار چاپ طرح ارسالی شما روی تی شرت با قیمت ۱۸ هزار تومان شرکت Q T SHIRT را ایجاد کرده اند آنان حتی با ایجاد جذابیت پرداخت حق طراحی به طرحهای ارسال شده که به مشتری تعلق می گیرد نیز آمار جذب مشتری را بالا برده اند.
برای کار آفرینی و خلاقیت نیازی به تحصیلات دانشگاهی نیست ۵۰ درصد کار آفرینان تحصیلات دانشگاهی نداشته اند. من باز هم به شما پیشنهاد می کنم برای موفق و خلاق بودن در دنیای تجارت، قانونهای جدید وضع کنید و خودتان اولین کسانی باشید که از این قوانین پیروی می کنید. به خاطر داشته باشید برای خلاقیت هیچ حد و مرزی وجود ندارد به یاد داشته باشید.
آقای وارنر که مالک یکی از بزرگترین کمپانی های فیلمسازی هالیود می باشد در آغاز صنعت فیلمسازی که فیلمها بیصدا بودند گفته بود کدام دیوانه ای میخواهد صدای هنرپیشه ها را بشنود. مثال دیگری از این دست بیل گیتس است که زمانی گفته بود ۶۴ مگا بایت حافظه جانبی برای کامپیوترها کافی است در حالیکه امروزه کامپیوترها بطور متداول ۴ گیگا بایت حافظه جانبی دارند. هیچ حد و مرزی برای تفکر خلاق وجود ندارد حتی ذهنیت و پنداشته های پیشروان نیز قادر نیست حد و مرز تفکر خلاق را مشخص کند پس شجاع باشید و فراتر از همه واقعیت ها بیندیشید.
مفهوم خلاقیت از و تفکر خلاقت از منظر دیگران
نگاهي به منابع معتبر مربوط به خلاقيت ،نوآوري و تفكر خلاق نشان مي دهد كه ريشه اين اصطلاح در نوع و روش فكري انسان نهفته است .در حقيقت فرد خلاق كسي است كه از ذهني جستجوگر و آفريننده برخوردار باشد.بررسي تعاريف خلاقيت نشان مي دهد كه عده اي از آنها به ويژگي هاي شخصيتي افراد ، بعضي به فرآيند و برخي نيز به نتيجه و محصول خلاقيت پرداخته اند. بنابر تعريفي ، خلاقيت توانايي مرزشكني يا توانايي سفر به فراسوي چهارچوب استاندارد هاي علمي – شغلي – حرفه اي و اجتماعي را دربر مي گيرد.به عبارتي ديگر خلاقيت هم درك و پذيرش الگوهاي قبلي و هم تشكيل و ابداع الگوهاي جديد را در حوزه هاي مختلف شامل ميشود.
هالپرن خلاقيت را توانايي شكل دادن به تركيب تازه اي از نظرات يا ايده ها براي رسيدن به يك نياز يا تحقيق يك هدف مي داند. از ديدگاه پركينز تفكر خلاق ، تفكري است كه به نحوي تشكيل شده كه منجر به نتايج تازه و خلاق مي شود.
خلاقيت را مي توان با اشاره به چند توانايي ذهني توصيف كرد كه به توليد آثار خلاق منجر مي شود . فرآيند آموزش و يادگيري، مي تواند تفكر خلاق را پرورش دهد و افرادي كاوشگر،آفريننده، مشكل گشا،نوآور،مولد و عامل تغيير را تربيت كند.
تهیه و تنظیم: پارسی گو https://www.parsigoo.com
منبع: بازیهوش http://bazihoosh.com
سلام عالی بود