پایان نامه نوشتن، به دلیل اینکه در اغلب دانشگاه‌های دنیا یکی از شرایط دریافت درجه کارشناسی ارشد و دکتری ارائه گزارش مکتوب از یک کار پژوهشی است که دانشجو با راهنمایی حداقل یکی از استادان انجام داده باشد اهمیت فراوانی دارد. علاوه بر ارائه گزارش مکتوب لازم است، دانشجو با حضور در جلسه دفاع گزارشی شفاهی نیز عملکرد خود را ارائه دهد. رساله و پایان‌نامه، نتیجه ماندگار کار علمی یک دانشجو بعد از طی تحصیلات عالیه به حساب می‌آید. بنابراین بهتر است قبل از شروع کار خود به نکات زیر توجه نمایید:
مرحله اول پایان نامه نویسی: موضوع
این مرحله که به نوعی دشوارترین مرحله است، انتخاب موضوع نام دارد.که می‌خواهیم درباره آن تحقیق کنیم. برای یافتن موضوع تحقیق، لازم است همواره توجه داشته باشیم که بهترین موضوع‌ها، آن‌هایی هستند که بتوانند مشکلی از مشکلات موجود را برطرف کنند یا به پیکره علمی این رشته بیفزایند و باعث غنای آن شوند. اگر با دیدی جستجوگر موضوعات و اخبار حرفه را دنبال کنیم، و به دنبال بهبود وضع موجود و دادن ایده‌ای جدید باشیم، حتماً با اختصاص زمانی مناسب برای جستجو و تأمل و اندیشیدن می‌توانیم موضوع‌های متعددی برای تحقیق بیابیم (دیانتی‌دیلمی، ۱۳۸۹، ص ۹۶).
مرحله دوم پایان نامه نویسی: پیشینه
تکراری نبودن موضوع پایان‌نامه مرحله‌ی بعدی است. در واقع بهتر است سعی شود موضوعی را انتخاب کرد که تاکنون کار نشده، یا حداقل در ایران کار نشده باشد برای اینکه متوجه شوید موضوع موردنظر تکراری هست یا خیر مراحل زیر را می‌توان طی کرد:
- جستجو در اصلی‌ترین منبع پایان‌نامه‌های فارسی یعنی وب‌سایت ایرانداک
- مراجعه به شبکه سیمرغ (نوسا)
- جستجو در سیستم یکپارچه کتابخانه‌های دانشگاه آزاد اسلامی (سیکا)
- جستجو در طرح‌های پژوهشی جهاد دانشگاهی
مرحله سوم پایان نامه نویسی: پروپزال
تدوین و نگارش پروپوزال (طرح اولیه‌ی پژوهش) گام بعدی در فرایند تدوین پایان‌نامه است. دانشجو باید با کمک استاد راهنما به مسئله‌ی اصلی پژوهش، پرسش‌هایی که دارد، گاه فرضیه‌های اولیه، روش تحقیقی که قرار است مورد استفاده قرار گیرد و موارد مشابه اشاره کند. این طرح اولیه در واقع نشان‌دهنده‌‌ی مسیری است که دانشجو می‌خواهد در پژوهش خود طی کند، و پیش‌بینی نتایجی است که در پایان از این پژوهش به دست خواهد آورد. به‌طوری که دانشجو باید در طرح اولیه‌ی دلایل کافی بر اهمیت موضوع مورد مطالعه و سودمندی نتایج آن ارائه کند (منصوریان، ۱۳۸۹، ص ۸۹).
مرحله چهارم پایان نامه نویسی: تفکر انتقادی و بدیع
پژوهش را با تفکر انتقادی و بدیع دنبال کنید. کسانی که از تفکر انتقادی برخوردارند می‌توانند امور پیرامون خود را با ذهنی باز و منعطف و از دریچۀ علم و منطق بنگرند و دانش خود را پیوسته گسترش بخشند. فرد در این مسیر علاوه بر اندیشۀ خویش، از منابع اطلاعاتی هم استفاده می‌کند اما همواره این آمادگی را دارد که محتوای این منابع را نیز با نگاهی انتقادی بنگرد و صرفاً پذیرای هرچه می‌خواند و می‌شنود نباشند. اولین گام برای یافتن موضوع و نگارش پیش نهادۀ (پروپوزال) پژوهش، نگاه انتقادی به پژوهش‌های پیشین است تا به این وسیله کاستی‌های موجود شناسایی و راهکارهای آن در قالب پژوهش جدید ارائه شود. تا پیش از این دانشجو مطالب را با اعتماد تمام و کمال و متقن و مدقن پنداشتن آن‌ها می‌خوانده و آن‌ها را به حافظه می‌سپرده است اما با گام نهادن در وادی نگارش پایان‌نامه، در وهله نخست باید با «نگاه انتقادی» منابع را مطالعه کند. (پازوکی، ۱۳۹۳).
مرحله پنجم پایان نامه نویسی: استفاده از ابزارهای پژوهشی
از ابزارهای پژوهشی کمک بگیرید. در زمان خود صرفه جویی کنید و از پژوهش لذت ببرید. این لذت را با ابزارهای پژوهشی چون پژوهیار، ویراستیار، سمیم نور، نورنگ و پایگاه های چون نورمگز انجام دهید. برای آشنایی با این ابزارها مقاله ۵ ابزار رایگان و ارزان قیمتی که شما را در نوشتن مقاله و پایان نامه یاری می دهند را از دست ندهید.
نگارش پایان‌نامه صرف نظر از تفاوت‌های طبیعی در رشته‌های مختلف و روش‌های پیاده سازی آن، مهارتی است که دانشجویان هر رشته برای پربارترشدن و ارائه پایان‌نامه با کیفیت لازم است، این مهارت‌ها را فراگیرند. برای این مهارت افزایی لازم است مراحلی را که برشمردیم را با تمرین و ممارست کسب کنید.
یادآوری: همه متون این نوشتار با نرم‌افزار ویراستیار و استنادهای موجود در آن با کمک ابزار پژوهشی پژوهیار تهیه و تنظیم شده است.
منابع و مآخذ :
- پازوکی، فاطمه. (۱۳۹۳). درس‌آمـوزی بیش از یک پایان‌نامـه: ۴۰ نکته که از پایان‌نامۀ کـارشناسی ارشـد آموختـم. بازیابی ۷ دی ۱۳۹۵، از http://www.lisna.ir/Away/18724.
- دیانتی‌دیلمی، زهرا. (۱۳۸۹). آشنایی با نحوه پایان نامه نویسی و دسترس به مراجع تامین منابع. حسابرس. ۱(۱۲)، ۶۸–۷۲٫
- منصوریان، یزدان. (۱۳۸۹). صد نکته در پایان نامه نویسی نویسی. کتاب ماه کلیات، شماره ۱۵۱، دوره ۱۳، ش، ۷ ص. ۷۸-۹۳٫
گردآوری و تنظیم: پارسی گو. www.parsigoo.com
منبع: بلاگ پژوهشیار. نوشته سارا مرادی. کارشناس ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی (علم اطلاعات و دانش شناسی). دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان. مدرس رسمی پژوهشیار