مجله اینترنتی پارسی گو: برای کسانی که به باستان شناسی علاقه دارند، وجود چاه عمیق دوره ساسانیان در استان لرستان همواره رمزآلود بوده است. اما به گفته مدیر گنجینه آب لرستان، راز چاه عمیق دوره ساسانیان در لرستان کشف شده است! با ما همراه باشید:
مدیر گنجینه آب لرستان با اشاره به اینکه آب در کف چاه قلعه فلک الافلاک هنوز جریان دارد و کاملاً قابل شرب است گفت: برای نخستین بار در پروژه‌ای مشترک مابین اداره میراث فرهنگی و شرکت آب منطقه‌ای لرستان این چاه باستانی موردبررسی و کاوش قرار گرفت.
عطا حسن‌پور در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم خرم‌آباد اظهار داشت: درگذشته قبل از احداث بناهای تاریخی دسترسی به منابع آب زیرزمینی موردتوجه معماران و سازندگان بناها قرار می‌گرفت و این امر در ساخت قلعه‌ها بیشتر موردتوجه بود چرا که در هنگام محاصره قلعه در زمان جنگ‌ها، دسترسی به آب به‌منظور تأمین آب شرب ساکنان از اهمیت بسیاری برخوردار بود.
وی با اشاره به چاه قلعه فلک افلاک به‌عنوان یکی از چاه‌های منحصربه‌فرد تأمین آب در کشور، افزود: این چاه به‌صورت دست کند و در دل صخره‌های آهکی در ضلع شمالی حیاط اول و قسمت صخره‌ای تپه فلک الافلاک کنده‌شده و آب موردنیاز ساکنان قلعه را در آن زمان تأمین می‌کرده است.
دهانه چاه عمیق دوره ساسانیان لرستان
مدیر گنجینه آب لرستان با اشاره به اینکه این چاه هم اکنون به‌عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی قلعه تبدیل شده است، عنوان کرد: این بررسی و کاوش توسط کارشناسان باستان‌شناسی، زمین‌شناسی، هیدرولوژی و معماری انجام گرفت و اطلاعات تکمیلی و بیشتر آن به‌زودی در قالب کتابی با عنوان معرفی گنجینه لرستان ارائه می‌شود.
وی با اشاره به اینکه این بررسی‌ها در شرایط هوایی نامناسب و با رطوبت بالای چاه و حدوداً چهار ساعت به طول انجامید بیان کرد: چاه قلعه از سه بخش تشکیل‌شده، دهانه ورودی چاه آجر چین، بخش میانی سنگ‌چین و قسمت تحتانی آن‌که بیشترین عمق را نسبت به سایر بخش‌ها دارد و به‌صورت صخره کند یا دستکند است.
حسن پور با اشاره به وجود تعداد ۷۵ فرورفتگی مکعبی شکل و درمجموع ۱۵۰ حفره به‌صورت قرینه در هرکدام از جداره‌های ضلع شمالی و جنوبی این چاه، تصریح کرد: این حفره‌ها جهت قرارگیری دستکهای چوبی برای حفر چاه و همچنین فرود یا صعود به آن ایجادشده‌اند و در بخش آجر چین چاه هشت حفره، در بخش سنگ‌چین ۹ عدد و در بخش دستکند آن ۵۸ حفره در یک ضلع تراشیده شده که نسبت به سایر نقب‌های دستکند در استان لرستان از فراوانی قابل‌ملاحظه‌ای برخوردار است.
این کارشناس باستان‌شناسی با اشاره به نمونه‌برداری از رسوبات کف و بدنه، ملاط بین سنگها، سفال و آب درون چاه برای انجام آزمایشات، گفت: نمونه سفال به‌دست‌آمده از لابه‌لای دیواره سنگ‌چین چاه مربوط به دوران تاریخی و احتمالاً به قبل از دوره ساسانی متعلق است که البته شواهد باستان‌شناسی به‌دست‌آمده از لایه‌نگاری‌های مختلف تپه فلک الافلاک این مطلب را تائید میکند.
وی با اشاره به اینکه عمق دقیق آب موجود در کف چاه عمیق دوره ساسانیان که با استفاده از دستگاه‌های عمق‌یاب و سطح یاب اندازه‌گیری شده حدود ۲ متر ۴۰ سانتیمتر است، افزود: نتایج به‌دست‌آمده از آزمایش آب این چاه که توسط دکتر شیدا برمه‌زیار انجام گرفت نشان می‌دهد، آب در کف چاه هنوز هم جریان دارد و کاملاً قابل شرب است.
مدیر گنجینه آب لرستان افزود: میزان هدایت الکتریکی یا EC آن ۵۴۹ میکرو زیمنس بر سانتیمتر، میزان سختی آب PPM 220، مقدار باقی‌مانده تبخیر T.D.S برابر با ۳۵۱ میلی‌گرم بر لیتر، قلیائیت ۴ میلی اکی والان گرم بر لیتر، میزان PH 7.72 و میزان کلر موجود در آن ۱.۱ میلی اکی واکنون در لیتر است.
وی خاطرنشان کرد: این اقدام قابل‌تقدیر با پشتیبانی مدیرکل میراث فرهنگی، سرپرستی قلعه فلک الافلاک، معاونت و یگان حفاظت میراث فرهنگی و با همکاری دلفان معمار و نقشه‌بردار، داریوش ابدالیان، صخره‌نورد و محمدرضا کرموند، قائم‌مقام شرکت آب منطقه‌ای انجام گرفت.
کاوش در چاه عمیق دوره ساسانیان استان لرستان
رضا میرزایی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان نیز بابیان اینکه چاه قلعه از نوع چاه‌های دهانه‌گشاد و دستکند بوده که به‌وسیله مقنی و با استفاده از ابزارآلات دستی در سازند سخت کربناته سروک به‌طور قائم حفرشده است، اظهار داشت: عمق چاه معادل ۴۰ متر و ۶۰ سانتیمتر، ابعاد دهانه ۱۹۲ در ۱۲۵سانتیمتر، چاه در قسمت انتهایی و دستکند چاه ۱۲۷ در۱۰۸سانتیمتر و سطح برخورد با آب برابر ۳۸ متر و ۲۰ سانتیمتر است، ساخت گاه چاه در شمال شرقی حیاط اول و در پشت یک طاق نمای بلند قرارداد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان با اشاره به اینکه این محل ازنظر زمین‌شناسی ساختمانی در زون زاگرس چین‌خورده و ازنظر چینه‌شناسی در سازند سروک با لیتولوژی آهک‌های مارنی– رسی تیره‌رنگ درز و شکاف دار به سن کرتاسه پائین قرار دارد، عنوان کرد: منشأ آب چاه قلعه فلکالافلاک ریزشهای جوی است که به‌صورت برف و باران در سیستمهای درز و شکاف، فروچالهها و سایر اشکال کارستی به درون آهکها نفوذ کرده و سپس از طریق مجاری کارستی به‌صورت جریان‌های زیرسطحی وارد چاه می‌شوند.
وی با اشاره به آبخوان سفیدکوه لرستان، خاطرنشان کرد: این آبخوان، یک آبخوان کارستی توسعه‌یافته است که حوضه آبریز نسبتاً وسیعی دارد و سالانه حدود یک‌صد میلیون مترمکعب به‌طور طبیعی از طریق چشمه‌ها و سرابهای متعدد تخلیه دارد.
میرزایی بابیان اینکه دانش زمین‌شناسی و آب‌یابی در عهد باستان ضعیف بوده است، تصریح کرد: مهندسان آن زمان با استفاده از شواهد سطحی ازجمله سرریز چشمه گلستان در زیر قلعه و احتمالاً وجود یک فرو چاله کارستی قیفی شکل (سینک هول) در محلی که چاه حفاری‌شده، تعیین محل را انجام دادهاند.
وی بابیان اینکه شواهد حاکی از آن است که ابعاد دهانه چاه عمیق دوره ساسانیان در لرستان تا عمق حدود ۱۵ متری، به‌طور طبیعی نسبت به بخش‌های تحتانی بزرگ‌تر بوده و به همین خاطر دهانه آن را با استفاده از آجر و سنگ‌های لاشه ساماندهی و کوچک‌تر کرده‌اند، خاطرنشان کرد: با عنایت به اینکه منشأ چشمه گلستان در مجاورت قلعه بوده و دسترسی آسان به آب چشمه برای ساکنین قلعه نیز امکان‌پذیر نبوده است، هدف از حفر چاه آهکی فلک الافلاک، تأمین آب ساکنین قلعه در صورت حمله دشمن و محاصره قلعه و همچنین تأمین موقت آب در شرایط اضطراری بوده چراکه تأمین آب از طریق چشمه گلستان در آن شرایط سخت و دشوار بوده است.
گردآوری و تنظیم: گروه خبر.
منبع: مجله اینترنتی پارسی گو
درج مطالب مجله اینترنتی پارسی گو با ذکر منبع (www.parsigoo.com) بلامانع است.