مجله اینترنتی پارسی گو: یزد به عنوان اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان، سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب می کند. در این مقاله به معرفی یزد پرداخته شده و از اماکن گردشگری، غذاهای سنتی، تاریخچه و آداب و رسوم فرهنگی تا شناسه جغرافیایی و موقعیت آن بررسی شده است. با ما همراه باشید:
معرفی استان یزد
استان یزد یکی از استان‌های ایران به مرکزیت شهر یزد است. در اولین قانون تقسیمات کشوری ولایت یزد یکی از ۱۲ ولایت ایران بود. در دومین قانون تقسیمات کشوری مصوب سال ۱۳۱۶، شهرستان یزد و اصفهان استان دهم را تشکیل می‌دادند. در سال ۱۳۴۸ یزد از استان اصفهان منتزع و به فرمانداری کل تبدیل گردید. این استان تا سال ۱۳۵۲یکی از شهرستان‌های استان دهم محسوب می‌گردید که در سال ۱۳۵۲ با مصوبه هییت وزیران به استان ارتقاء پیدا کرد. یزد در مرکز ایران قرار گرفته و از پیرامون با استان‌های اصفهان، خراسان جنوبی، کرمان و فارس همسایه است. این استان در حدود ۷۴۴۹۳ کیلومتر مربع وسعت داشته و به تنهایی چهار و نیم درصد از کل مساحت ایران را در بر می‌گیرد. در فصول بهار و تابستان، آب و هوای بیشتر مناطق استان، گرم و خشک و در فصول زمستان و پاییز سرد و نسبتاً مرطوب است. یزد دومین شهر ایران پس از بم است که در یونسکو به ثبت جهانی رسیده‌است.
مرکز استان و شهرستان یزد
در برخی از منابع، بنای اولیهٔ برخی از شهرهای استان را به سلیمان پیامبر، ضحاک، اسکندر مقدونی و ابراهیم پیامبر نسبت داده‌اند. آثاری چون دست‌افزارهای به‌دست‌آمده از دره‌های شیرکوه، نگاره‌های کوه ارنان و سفال‌های منقوش قلعهٔ میبد نشان‌دهندهٔ تمرکز مدنیت یزد در گذشته در چهار منطقهٔ استان هستند: بافق و فهرج، یزد، اشکذر و میبد و اردکان.
نام استان یزد
واژهٔ «یزد» به معنی پاک و مقدس است و شهر یزد نیز به مفهوم شهر خدا و سرزمین مقدس است.
کشاورزی در استان یزد
به دلیل خشکی آب و هوا و اندک بودن میزان بارندگی بین استان‌های ایران کمترین منبع آب کشاورزی در یزد قرار دارد. عمده محصولات کشاورزی این استان در شهرستان های ابرکوه و خاتم تولید می‌شود. محصولاتی همچون گندم، ذرت، زرد آلو، انار، بادام، پسته، انگور و غیره در این شهرستان ها تولید می‌شود و اغلب با شهرستان‌های شمال فارس مبادلات کشاورزی خود را انجام می‌دهند.. از دیگر محصولات کشاورزی استان یزد می‌توان به خرما اشاره کرد که در شهرستان بافق تولید می‌شود. علاوه بر شهرستان‌های نامبرده در شهرستان بهاباد کشت زعفران و در شهرستان‌های اشکذر و یزد کشت گلخانه‌ای رواج دارد. منطقه قاسم‌آباد در جنوب شهر یزد از قدیم محل کاشت محصولات صیفی و سبزیجات بوده‌است. همچنین کاشت برنج به‌طور محدودی در مناطقی از شهرستان مهریز و طبس رواج دارد که سطح زیر کشت آن تقریباً ۶۰ هکتار است. بدیهی است به دلیل کم‌آبی کشت دیم در استان یزد رواج ندارد به استثناء کشت گیاهان دارویی در دامنه‌های شیر کوه به صورت دیم. از دیگر مناطق کشاورزی استان یزد را می‌توان شهرستان‌های تفت و اردکان و میبد را نام برد، در این شهرستان‌ها بیشتر محصولات باغی مانند انار به عمل می‌آید. به علت کم‌آبی این استان بیشتر جنبه صنعتی دارد.
صنایع و منابع تأمین انرژی استان یزد
استان یزد را به دلیل ذخایر معدنی «بهشت معادن» می‌نامند. این استان دومین استان معدنی ایران پس از کرمان است. از ۶۰ نوع ماده معدنی کشور ۵۰ گونه آن به‌طور قطع در یزد موجود است. هرچند فعلاً تنها ۳۰ گونه آن قابل استخراج است. معدن سرب و روی مهدی‌آباد یکی از این معادن است که بزرگترین معدن از نوع خود در جهان محسوب می‌شود.
صنعت بافندگی یزد از شهرت زیادی برخوردار است. صنعت شیرینی‌سازی در استان یزد از قدمتی دیرینه برخوردار است و محصولات آن صاحب شهرتی شده‌اند که از مرزهای ایران فراتر رفته‌است. مهمترین شیرینی‌جات یزدی با نام‌های قطاب، پشمک و باقلوا شهرت دارند.
بیشترین تولیدات واحدهای صنعتی شهر را منسوجات، کاشی و سرامیک و فرش ماشینی تشکیل می‌دهد. واحدهای صنعتی استان یزد عمدتاً در شهرک‌های صنعتی یزد و میبد و اردکان متمرکز شده‌اند. همچنین یزد دارای معادن زیادی است که مهمترین آنها معدن سنگ آهن چادرملو و چغارت بافق و معدن سرب و روی کوشک بافق ، فسفات آسفوردی بافق هستند. معادن غنی اورانیوم نیز در اواخر دهه ۸۰ در منطقه ساغند اردکان کشف شده‌است. جمعیت استان یزد در سال ۱۳۹۳ به‌طور تخمین بیش از یک میلیون و یکصد هزار تن محاسبه شده‌است.
برق استان یزد توسط شرکت برق منطقه‌ای یزد که از سال ۱۳۶۸ تأسیس گردیده‌است تأمین می‌شود. این شرکت با فروش بیش از ۵۲ درصد از فروش کل خود در سال به مشترکین صنعتی (بالغ بر ۳ میلیارد کیلووات ساعت انرژی در سال ۸۵) سهم مهمی از صنعت استان را تشکیل می‌دهد.
پیک برق استان در سال ۹۱ حدود ۹۳۰ مگاوات بوده که حدود ۵۵ درصد از این میزان مربوط به صنایع فولاد است. در اواخر بهار ۱۳۹۲، توان نامی نیروگاه‌های نصب‌شده در این استان ۱۴۲۰ مگاوات اعلام شده‌است. از جمله منابع تأمین انرژی در این استان می‌توان به نیروگاه سیکل ترکیبی شیرکوه، کوشک بافق ،نیروگاه سیکل ترکیبی چادرملو، نیروگاه زنبق یزد و نیروگاه خورشیدی یزد اشاره نمود.
تاریخ و فرهنگ استان یزد
استان یزد از سرزمینهای تاریخی است که در میان ایالتهای قدیمی و بزرگ از جمله پارس، اصفهان، کرمان و خراسان قرار داشته‌است. آبادی نشینی در این منطقه از قدمت طولانی برخوردار می‌باشد. این سرزمین از گذرگاه‌های مهم در دوره‌های تاریخی محسوب می‌شده‌است. این ناحیه در دوره هخامنشیان از راههای معتبر موسسه‌های راهداری، مراکز پستی و چاپاری برخوردار بوده‌است. راهداری در یزد از زمان قدیم چنان اهمیتی داشت که خاندان آل مظفر از منصب راهداری ناحیه میبد به پادشاهی رسیدند. این استان از درگیری‌ها و جنگ‌های تاریخ کشور ایران تا حدودی ایمنی داشته‌است. سخت‌گذر بودن راه‌ها به همراه محدودیت منابع آبی مانع عمده تسخیر این منطقه توسط بعضی از حکومتهای بزرگ و کوچک پیرامون این منطقه در طول تاریخ بوده‌است. وجود آثاری از مهر و آناهیتا، ایساتیس و هخامنشی و زندان اسکندر و برج و بارو و کهن درهای بزرگ و عظیم و پناهگاه‌های متعدد و موبدان و سران ساسانی و ابنیه و یادگارهای بعد از اسلام نظیر مساجد و امامزاده‌ها و مزارها نشانگر فرهنگ و تمدن قبل و بعد از دوره اسلامی بوده‌است.
مردم استان یزد
در نظرسنجی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در استان یزد به قرار زیر بود: ۹۸٫۶ فارس (۱۰۰٪ مرد، ۹۷٫۱٪ زن)، ۰٫۵ لر (۱٪ پویان مختاری زن)، ۰٫۹ بدون‌جواب بودند. مردمان یزد با مردمان استان‌های دیگر اکثراً خویشاوندی دارند. از قدیم الایام روابط تجاری و فامیلی قدرتمند با شهرهای انار و رفسنجان به دلیل تجارت پسته، با شهرهای طبس و تربت حیدریه به دلیل بودن بر سر راه یزد مشهد و با شهرهای آباده، شهر بابک، نیریز، اقلید، بوانات و جندق و شهرستان خور و بیابانک به دلیل خرید و فروش محصولات کشاورزی و مرکزیت داشتن اداری، آموزشی و سیاسی یزد در مرکز ایران وجود داشته‌است.
اماکن دیدنی استان یزد
- آسیاب آبی اشکذر
- امام زاده عبدالله بافق
- بقعه قاضی میر جعفر بافق
- تپه‌های شن روان صادق آباد بافق
- خانه وحشی بافقی
- مسجد ملا احمد مجومردصدوق
- آتشکده زرتشتیان یزد
- منارجنبان خرانق اردکان
- امامزاده سید هاشم شریف‌آباد اردکان
- پیر سبز هریشت اردکان
- پیر سبز چک چک اردکان
- بازار چهار سوق اردکان
- مسجد جامع اردکان
- خانه تقدیری اردکان
- آسیاب دژک اردکان
- مسجد نخستین اردکان
- حمام بازار اردکان
- نارین قلعه میبد
- برج کبوتر خانه میبد
- کاروانسرای شاه عباسی میبد
- یخچال میبد
- آسیاب دو سنگی میبد
- گنجینه قنات اردکان (قنات گردی)
- مسجد جامع ندوشن (میبد)
- مقبره سید رکن الدین
- مقبره سید شمس الدین
- آب انبار شش بادگیر
- میدان امیر چخماق
- خانهٔ لاری‌ها
- رباط ساغند اردکان
- زندان اسکندر
- سرو کهن ابرکوه
- قنات زارچ
- غار چهار طاقی
- قلعهٔ مروست.
- مسجد جامع کبیر یزد
- مسجد ریگ که به زیر خاک رفته بود و الان به روی خاک آمده
- مجموعه باغ وزیر حجت آباد صدوق
- مسجد شاه ولی
- میدان و حمام خان
- باغ دولت‌آباد
- مسجد فهرج.
- مسجد جامع بافق
- ارگ عبدالرضا خان بافقی
- قلعه باقرآباد و صادق آباد بافق
- مجموعه اب انبارهای احمدآباد اردکان
- خانه سنایی اردکان
- خانه آیت الله خاتمی اردکان
- بازارچه چهارسوق مسجد جامع کبیر یزد
همچنین از مناطق خوش آب وهوای استان مهریز، تفت، ده بالا، طزرجان و غربال‌بیز هستند.
شهرستان‌های استان یزد
- یزد
- اردکان
- بافق
- میبد
- اشکذر
- بهاباد (جدا شده از شهرستان بافق)
- تفت
- ابرکوه (جدا شده از شهرستان آباده در استان فارس)
- مهریز
- خاتم (جدا شده از شهرستان شهربابک در استان کرمان و شهرستان‌های نیریز و آباده در استان فارس)
یزد شهر قنات و قنوت و قناعت
شهر یزد اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان
یزد یکی از کلانشهرهای ایران و مرکز استان و شهرستان یزد و قطب پزشکی ایران در مرکز ایران است.یزد ۶۵۶،۴۷۴ نفر جمعیت دارد و ۱۸۰ کیلومتر مربع مساحت دارد . شهر یزد از نظر جمعیت دوازدهمین شهر پرجمعیت ایران و از نظر مساحت هفتمین شهر بزرگ ایران است . یزد جزو شهر های کم تراکم در هر متر مربع ایران است. یزد شهری با رشد جمعیت بالا است . یزد شهر مهاجر پذیری است ، یزد دومین شهر مهاجر پذیر ایران است. یزد بین رشته‌های شیرکوه در دشتی گسترده به نام دشت یزد ـ اردکان قرار گرفته‌است. به قسمی که نخستین صندوق امانات جهان در ۱۷۰۰ سال پیش در حوضه تمدن این شهر بنا نهاده شده‌است. اوج آبادانی یزد، از سدهٔ «هشتم هجری» به بعد بوده و اتابکان یزد از مهمترین عوامل پیش‌رفت این شهر در سده‌های گذشته به‌شمار می‌روند.
یزد، در منطقه فلات مرکزی ایران واقع شده‌است. همچنین در سال ۹۷ برای بیست و پنجمین سال پیاپی یزدی‌ها مقام نخست پذیرش در کنکور سراسری کشور را بخود اختصاص دادند. در دهه پنجاه محمدتقی فلسفی سخنران شهیر به یزد لقب «حسینیه ایران» داد، وجود حسینیه‌های بزرگ و مجهز و همچنین سبک سینه زنی و نوحه خوانی خاص و نقل برداری ظهر عاشورا و برپایی روضهٔ حسین بن علی در طول سال دلیل این نامگذاری است. بافت تاریخی شهر یزد در تاریخ ۱۶ اسفند ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۵۰۰۰، به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. شهر یزد به دلیل معماری تاریخی ارزشمند و بافت سنتی دست نخورده در ۱۸ تیرماه سال ۱۳۹۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این شهر تاریخی به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران و بیست‌ودومین اثر تاریخی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
جغرافیای شهر یزد
شهرستان یزد در درهای خشک و پهناور بین کوه‌های شیرکوه و خرانق، در ۱۵ درجه و ۵۳ دقیقه تا ۴۰ درجه و ۵۴ دقیقه درازای خاوری و ۴۶ درجه و ۳۱ دقیقه تا ۱۵ درجه و ۳۲ دقیقه پهنای شمالی واقع شده‌است. این شهرستان از سوی شمال به شهرستان‌های میبد و اردکان از خاور به شهرستان‌های اردکان و بافق، از باختر به استان اصفهان و از جنوب به شهرستان تفت، ابرکوه و مهریز محدود می‌شود. میانگین بلندی شهرستان یزد از سطح دریا ۱۲۰۰ متر است.
قرار گرفتن در بخش مرکزی فلات ایران در برگیرنده نا مناسب‌ترین عوامل طبیعی چیره بر فلات مرکزی ایران نیز است. بارش اندک همراه با تبخیر شدید، دور بودن از دریا، نزدیکی با کویر خشک و پهناور نمک، رطوبت نسبی کم همراه با گرمای بسیار، از عواملی هستند، که یزد را به گونه یکی از خشک‌ترین مناطق ایران درآورده است. گذشته از آن، در این منطقه نوسان شدید درجه حرارت نیز وجود دارد.
از نظر مختصات جغرافیایی نقطهٔ مرکزی ایران (ساعت مارکار) در این شهر قرار دارد.
گردشگری یزد و بناها و مکان‌های تاریخی آن
بادگیر باغ دولت‌آباد
آب انبار رستم گیو
باغ دولت‌آباد یزد
باغ خان بافقی در جاده تفت
بازارهای تاریخی
بازار خان
بازارچه پنجه علی
بازار قیصریه
بازار علاقبندی
بازار کاشی‌گری
بازار چیت سازی
بازار مسجد ملااسماعیل
بازار افشار
بازار حاجی قنبر
بازار محمد علی خان
بازار جعفرخان
بازار صدری (شاهزاده فاضل)
بازار دروازه مهریز
بازار مسگری
بازار نخود بریزی
باغ مشیرالممالک
حمام خان بافقی
خانه کلاهدوزها (موزه آب یزد)
میدان‌ها و لَـردهای تاریخی[
میدان امیرچخماق یزد
میدان امیرچخماق
میدان خان
میدان بعثت
میدان قلعه
میدان امیرچقماق
میدان وقت و ساعت
لَـرد آسیاب
لَـرد باجوردی
لَـرد تازیان
لَـرد خواجه خضر
لَـرد فهادان
لَـرد کیوان
لَـرد گودال مصلی
لَـرد کوچه میرقطب
لَـرد مشیر
مساجد تاریخی و معروف
مسجد جامع یزد
مسجد امیرچقماق
مسجد سرریگ
مسجد ملااسماعیل
مسجد شاه طهماسب
مسجد فرط
مسجد حظیره
مسجد میر خضر شاه چهار منار
مسجد بیاق خان
مسجد اهرستان
مسجد شاه یحیی (قلعه کهنه)
مسجد بزرگ پشت باغ
در محلات تاریخی یزد، در حدود ۳۰ مسجد دیگر را نیز می‌توان نام برد، که در مقیاس کوچکتر، نقش «مساجد محله‌ای» را ایفا میکنند.
محلات تاریخی یزد
مسلماً بارزترین خصوصیت شهر یزد را می‌توان وجود محله‌های قدیمی و سنتی با کوچه پس کوچه‌های خشت و گلی در هم تنیده، بازارها، مساجد، حمام و خانه‌های آن دانست. در مجموع ۷۷ محله از مجموعه محلات شهر یزد به دلیل قرار گرفتن در محدوده بافت تاریخی یا در حریم آن، در سال ۱۳۸۴ و با شماره ۱۵۰۰۰، تحت عنوان «بافت تاریخی یزد» به ثبت آثار ملی رسیده‌اند که مهمترین محلهٔ باستانی یزد شیخداد و فهادان می‌باشد.
مراکز آموزشی قدیمی یزد
دبیرستان مارکار
دبیرستان ایرانشهر
دبیرستان کیخسروی
مدرسه بدر
دبستان خسروی
دبستان دینیاری
مدرسه اردشیری
مدرسه کاشانی
دبستان مهرنرسی‌آباد
دیگر آثار تاریخی یزد
برج خاموشان(دخمه زرتشتیان)
آب انبارها (رستم گیو، شش بادگیری)
زیارتگاه پیرسبز. زیارتگاه پارس بانو. زیارتگاه پیرهریشت
باغها (باغ دولت‌آباد چهار منار، باغ خان)
زرتشتیان (آتشکده زرتشتیان، دخمهٔ زرتشتیان)
یهودیان (کنیسه کمال)
ارگ و برج و بارو (برج و باروی یزد، ارگ حکومتی، قلعه اسدان)
قبه‌ها و بقعه‌ها (قبهٔ دوازده امام، بقعه سید رکن الدین، بقعهٔ سیدخلیل، بقعهٔ سید شمس الدین)
خانه‌های تاریخی (خانهٔ رسولیان، خانهٔ عربها، خانهٔ لاری‌ها، خانه مرتاض، خانهٔ ملک‌التجار)
مدارس قدیمی (مدرسهٔ خان(یزد)، مدرسهٔ ضیائیه(زندان اسکندر)، مدرسه شهاب الدین، مدرسه مصلی صفدرخان)
مجموعه مازاری‌ها (حناسایی‌ها) (مازاری جوشن، مازاری اتابکی، مازاری صلحی‌زاده)
معماری قدیمی یزد
مشخص‌ترین وجهه شهر، معماری خاص کویری آن است. بادگیرها، مناره‌ها و گنبدها مشخص‌ترین جنبه ظاهری معماری شهر است. در این سبک معماری، از بادگیر برای گرفتن جریان باد و خنک کردن فضای ساختمان به کار می‌رفته‌است.
بافت و ساخت معماری ویژه منطقه یزد از بارزترین نمونه‌های معماری خاص اقلیم‌های گرم و خشک در جهان است. تناسب آن با نیازها و شرایط اقلیمی- فرهنگی مردم منطقه، گذشته از زیبایی خاص این معماری، از ویژگی‌های آن است. در مرکز هر محله، معمولاً حمام، بازارچه، آب انبار، مسجد، حسینیه، لرد، کارگاه‌های کوچک، جوی آب (برای دسترسی به قنات) قرار دارد که بسیاری از این امکانات هنوز پابرجا هستند.
معماری جدید یزد
ایجاد گذرگاه‌های جدید غیر هم سطح، همچون: میدان‌های امام حسین (ع، شهدای محراب، معلم، شهید باهنر و گذرگاه تازه تأسیس میدان مهدیه همچنین، ایجاد مجموعه تجاری جدید، مثل آریا و پردیس سینمایی تک در صفائیه یزد و مجتمع تجاری، تفریحی ستاره در میدان آزادی (باغ ملی) و مجتمع در حال ساخت بازار بزرگ شهر در منطقه صفائیه می‌توان اشاره کرد. ایجاد مجتمع‌های مسکونی در مناطق مختلف از جمله صفائیه (مجتمع شقایق، هادی، فرهنگ و…) و شهرک رزمندگان.
پارک‌ها و فضای سبز یزد
شهر یزد دارای ۱۲ پارک بزرگ (شهری) و ۱۵۳ پارک کوچک (محله‌ای) می‌باشد.[۳۷] از این میان، پر رونق‌ترین پارک‌های یزد، عبارتند از:
پارک کوهستان (در حال توسعه)
پارک شادی (دارای شهر بازی)
پارک بزرگ شهر (مارکار)
پارک غدیر
پارک هفت تیر
پارک آزادگان
پارک کوهستان یزد یکی از پر رونق‌ترین فضاهای سبز شهری یزد محسوب می‌شود که فاز دوم آن از جمله ست‌های بازی، کف پوش، آلاچیق در حال ساخت است. همچنین آب‌نمای هارمونی موزیکال در این پارک راه اندازی شده‌است.[۳۷]
ره‌آورد و سوغات یزد
هنرمند دارایی باف
شیرینی:
قطاب، پشمک، باقلوا، کیک یزدی، لوزهای پنجگانه، حاجی بادام، سوهان، نان برنجی.
پارچه:
شعربافی، ترمه یا انگشت بافت، زری‌دوزی، مخمل، دارایی‌بافی (ایکات)، شمد، چادرشب، روتختی، دستمال یزدی.
روانداز و زمین پوش:
قالی، قالیچه، گلیم، سجاده، زیلو، پتو، سفره، بقچه، روفرشی، لنگ، حصیر.
خاکینه:
سفال، سرامیک، کاشی.
سایر:
انار، ارده، حلوا ارده، گیوه، سریشم، زیورآلات طلا.
مراکز علمی، آموزشی و فرهنگی
یزد از لحاظ میزان باسوادی در زمره شهرهای نخست کشور قرار دارد. در سال ۹۶ برای بیست و چهارمین سال پیاپی یزدی‌ها مقام نخست پذیرش در کنکور سراسری را بخود اختصاص دادند در یزد مراکز علمی و آموزشی و فرهنگی بسیار وجود دارد که در زیر شماری از آنها آمد است:
دانشگاه یزد
دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
دانشگاه جامع علمی و کاربردی یزد
مرکز تربیت معلم یزد
دانشگاه فنی و حرفه‌ای استان یزد ساختمان امام علی(ع
دانشگاه آزاد یزد
دانشگاه پیام نور یزد
دانشگاه علم و هنر یزد
دانشگاه علوم و تحقیقات واحد یزد
پارک علم و فناوری یزد
موزه علوم طبیعی یزد
دبیرستان استعدادهای درخشان برازنده مقدم
دبیرستان نمونه دولتی ملک ثابت
دبیرستان امام حسین (ع)
مجتمع فرهنگی مهنور
مجتمع فرهنگی امام علی (ع)
مؤسسه آموزش عالی امام جواد (ع) یزد
مؤسسه آموزش عالی ملاصدرا یزد
مرکز علمی کاربردی جوادالائمه (ع)
آموزشکده شهید صدوقی یزد
دانشگاه آزاد اشکذر
دانشگاه پیام نور رضوانشهر اشکذر
مراکز پزشکی یزد
مرکز ناباروری یزد
بیمارستان مرتاض
بیمارستان سوانح سوختگی شهید صدوقی
بیمارستان فوق تخصصی زنان و زایمان و نازایی مادر
بیمارستان تخصصی قلب افشار
بیمارستان شهید رهنمون(فرخی)
بیمارستان شهید صدوقی
بیمارستان تأمین اجتماعی
بیمارستان گودرز
بیمارستان سیدالشهدا
بیمارستان مجیبیان
مرکز پرتو درمانی و شیمی درمانی رمضان زاده
مرکز پزشکی خاتم‌الانبیا
کلینیک تخصصی و فوق تخصصی بقایی پور
مرکز پزشکی هراتی
بیمارستان شاه ولی
معماری سنتی یزد
یزد در گذر تاریخ
یزد این دردانه کویر که تلالوشگرفش از پس غبار قرنها همچنان دیده نواز است، یکی از مراکز مهم فرهنگ و تمدن بشمار می رود و در بین سرزمینهایی که انسانهای یکجا نشین در پهنه آن عمری چندین هزار ساله را داشته اند، جایگاه خاصی دارد.
اینکه در افسانه های تاریخی بنای اولیه مناطقی از یزد مثلا میبد را به سلیمان نبی، و یزد را به ضحاک و اسکندر و ابرکوه را به ابراهیم پیامبرنسبت داده اند، خود از نشانه های دیرینگی تاریخ و فرهنگ این سرزمین کهن است.
هرچند که دربیان تاریخ نمی شود به این روایتهای افسانه وار تکیه کرد: اما مجموعه اسناد پراکنده موجود در یزد نیز به سهم خود میراث شایان توجهی از فرهنگ و تمدن کهن و ریشه دار را در این سرزمین معرفی می کند برای مثال دست افزارهای سنگی یافت شده در تره های شیر کوه سنگ نگاره های کوه ارنان و سفالی نه های منقوش کشف شده در نارین قلعه میبد و نیز غارهای متعدد استان و مساکن باستانی و آثار معماری و شهر سازی باستانی و یادگارهای آئین های کهن ایرانی نظیر آئین مهر پرستی و نیآیش آناهیتا، که در گوشه و کنار این استان پراکنده است.
سکنی گزینی در این دیار همزمان با آغازعصر کشاورزی در نقاطی همچون مهر پادین (مهریز) فهرشان، پهره (فهرج) ، خورمیش (خورمیز)، ارد (اردکان)، شواز، قلاع موبدان (میبد) خراسان قرار داشتند و جزء- کرمان و پارس- عقدا پا گرفته است که در تقاطع راههای باستانی ری سرزمینهای دور دست ماد شمدره می شدند. یزد در آن روزگار، به نوعی نقش مرزبانی ایالتها و نگهبانی راههای متعددی را که به سوی ایران می رفته ، ایفا کرده است.
یزد در دوره هخامنشی به ایساتیس مشهور بوده و مرحوم عبدالحسین آیتی محل آنرا در دامنه بلندی های مهریز ذکر کرده است، که هرفته و سریزد کنونی بازمانده آن است. در جغرافیای بطلمیوس ایساتیس در دوره هخامنشی از جایگاه استراتژیک و ارتباطی ویژه ای برخوردار بوده و دارای اهمیت نظامی، راهداری و بازرگانی بوده است و تا زمان حمله اسکندر مقدونی نیز وجود داشته است.
روایتی است که اسکندر نام ایساتیس را به کثه تغییر داد و بعدها شهر جدید بر ویرانه های آن بنا شد می گویند هنگامی که شماری از بزرگان ایران در ری علیه اسکندر برخاستند، وی آنها را دستگیر کرد و همراه خود به فارس برد.چون به ویرانه های ایساتیس رسی، زندانیان را در چاهی زندانی کرد و آن محل را کثه نامید که در زبان یونانی به معنی زندان یا شهر کوچک است.
اما اسکندر هنگامی که از ری به پارت می رفت، ایالتهای پارس و ماد را گشوده بود. بنابر این خاک یزد را که از جرگه پارس و ماد بیرون نبود، از لحاظ سیاسی بایستی در ردیف سرزمینهای گشوده شده اسکندر مقدونی دانست. یزد در دوران ساسانی رو به توسعه و آبادانی نهاد و از جایگاه اجتماعی و اقتصادی ویژه ای برخوردار گردید. تاریخ نویسان قدیم یزد به اتفاق مطالبی درباره حضور و دخالت شاهان ساسانی بویژه قباد و انوشیروان و یزد گرد اول در منطقه یزد نوشته اند عمران و آبادی آن را به آنان نسبت داده اند.
یزد ریشه در یسن، یشت و یا یزش، به معنای ستایش و نیایش در زبان فارسی میانه دارد. یزد از یزدان به مفهوم پاک و مقدس و به معنی ذات خداوند نیز می تواند گرفته شده باشد : پس نام کنونی این استان یادگاری است از دوره ساسانی، و می توان آنراشهر آفریننده خوبیها و پاکیها وشهر خدا دانست.
آغاز دوران اسلامی در یزد
یزد این دردانه کویر که تلالو شگرفش از پس غبار قرنها همچنان دیده نواز است، یکی از مراکز مهم فرهنگ و تمدن بشمار می رود و در بین سرزمینهایی که انسانهای یکجا نشین در پهنه آن عمری چندین هزار ساله را داشته اند، جایگاه خاصی دارد. اینکه در افسانه های تاریخی بنای اولیه مناطقی از یزد مثلا میبد را به سلیمان نبی، و یزد را به ضحاک و اسکندر و ابرکوه را به ابراهیم پیامبرنسبت داده اند، خود از نشانه های دیرینگی تاریخ و فرهنگ این سرزمین کهن است.
هرچند که دربیان تاریخ نمی شود به این روایتهای افسانه وار تکیه کرد: اما مجموعه اسناد پراکنده موجود در یزد نیز به سهم خود میراث شایان توجهی از فرهنگ و تمدن کهن و ریشه دار را در این سرزمین معرفی می کند برای مثال دست افزارهای سنگی یافت شده در تره های شیر کوه سنگ نگاره های کوه ارنان و سفالی نه های منقوش کشف شده در نارین قلعه میبد و نیز غارهای متعدد استان و مساکن باستانی و آثار معماری و شهر سازی باستانی و یادگارهای آئین های کهن ایرانی نظیر آئین مهر پرستی و نیآیش آناهیتا، که در گوشه و کنار این استان پراکنده است.
سکنی گزینی در این دیار همزمان با آغازعصر کشاورزی در نقاطی همچون مهر پادین (مهریز) فهرشان، پهره (فهرج) ، خورمیش (خورمیز)، ارد (اردکان)، شواز، قلاع موبدان (میبد) خراسان قرار داشتند و جزء- کرمان و پارس- عقدا پا گرفته است که در تقاطع راههای باستانی ری سرزمینهای دور دست ماد شمدره می شدند. یزد در آن روزگار، به نوعی نقش مرزبانی ایالتها و نگهبانی راههای متعددی را که به سوی ایران می رفته ، ایفا کرده است.
یزد در دوره هخامنشی به ایساتیس مشهور بوده و مرحوم عبدالحسین آیتی محل آنرا در دامنه بلندی های مهریز ذکر کرده است، که هرفته و سریزد کنونی بازمانده آن است. در جغرافیای بطلمیوس ایساتیس در دوره هخامنشی از جایگاه استراتژیک و ارتباطی ویژه ای برخوردار بوده و دارای اهمیت نظامی، راهداری و بازرگانی بوده است و تا زمان حمله اسکندر مقدونی نیز وجود داشته است.
روایتی است که اسکندر نام ایساتیس را به کثه تغییر داد و بعدها شهر جدید بر ویرانه های آن بنا شد می گویند هنگامی که شماری از بزرگان ایران در ری علیه اسکندر برخاستند، وی آنها را دستگیر کرد و همراه خود به فارس برد.چون به ویرانه های ایساتیس رسی، زندانیان را در چاهی زندانی کرد و آن محل را کثه نامید که در زبان یونانی به معنی زندان یا شهر کوچک است. اما اسکندر هنگامی که از ری به پارت می رفت، ایالتهای پارس و ماد را گشوده بود.
بنابر این خاک یزد را که از جرگه پارس و ماد بیرون نبود، از لحاظ سیاسی بایستی در ردیف سرزمینهای گشوده شده اسکندر مقدونی دانست. یزد در دوران ساسانی رو به توسعه و آبادانی نهاد و از جایگاه اجتماعی و اقتصادی ویژه ای برخوردار گردید. تاریخ نویسان قدیم یزد به اتفاق مطالبی درباره حضور و دخالت شاهان ساسانی بویژه قباد و انوشیروان و یزد گرد اول در منطقه یزد نوشته اند عمران و آبادی آن را به آنان نسبت داده اند.
یزد ریشه در یسن، یشت و یا یزش، به معنای ستایش و نیایش در زبان فارسی میانه دارد. یزد از یزدان به مفهوم پاک و مقدس و به معنی ذات خداوند نیز می تواند گرفته شده باشد : پس نام کنونی این استان یادگاری است از دوره ساسانی، و می توان آنراشهر آفریننده خوبیها و پاکیها وشهر خدا دانست.
یزد به دلیل جایگاه ویژه خود و قرار گرفتن در کنار شاهراه اصلی شرقی غربی ایران باستان، در نخستین سده اسلامی و درزمان خلافت عثمان،بدست مسلمین افتاد و ازنیمه دوم قرن اول هجری دوقبیله از اعراب فاتح (بنی تمیم و بنی عامر) در محلی که اکنون کوی عربها نامیده می شود،اسکان یافتند. تا پایان دوره امویان، یزد به دست اعراب اداره می شد.
یزد در تاریخ پر فراز و نشیب خود، روزهای تلخ و شیرین بسیار داشته و در گذر زمان و تحت تأثیر عوامل و حوادث گوناگون، دچار آبادیها و ویرانیها گردیده است. تاریخ نگاران از زمان صفاریان، سامانیان و غزنویان اطلاعات چندانی را در اختیار ما قرار نداده اند:
اما قرن دوم تا چهارم هجری را (همزمان با احیاء دولتهای ایرانی) دوران آسایش و امنیت نسبی و رشد و اعتلای نیروهای تولیدی منطقه یزد و احداص و حفر قنات و نهر آبیاری وتوسعه اراضی کشاورزی و باغها می دانند. شاید بدلیل وجود همین امنیت است که در قرن چهارم هجری و درزمان استیلای آل بویه بر قسمتهای غرب و جنوب ایران و عراق، جمعی از علویان به یزد آمدند و در محلی که به کوی حسینیان معروف شد، سکونت گزیدند. سر شناس ترین ایشان امامزاده سید جعفر است که در سال ۴۲۴ هجری قمری وفات یافت و هم اکنون مزارش یکی از زیارتگاههای دوران طلایی و شکوفایی یزد در زمان آل کاکویه و اتابکان بود. حکام آل کاکویه در یزد منشأ اثر و باعث خیر و برکت شدند و درتوسعه شهر و رفاه عامه سعی فراوان داشتند. مساجد و مدارسی چند و قناتهایی جهت آبیاری دهان و محلات شهر ایجاد کردند.
ساخت بقعه دوازده امام که قدیمی ترین بنای کتیبه دار استان یزد است و آنرا مقبره علاء الدین کالنجار می دانند ، احداث یک حصار جدید چهار امیر سردار علاءالدوله به خط کوفی آن نقش شده بود، ایجاد ده گرد فرامرز در حوالی ابرند آباد و نیز محله یعقوبی که تا امروز به همین نام نشان باقی است، از کارهای شاخص این دوره است.
تابکان در سالهای ۵۳۶ تا۷۱۸ هجری با وجود نابسامانی و هجوم طوایف بیگانه به کرمان، اصفهان، فارس، به آرامی حکومت کردند. در این دوره یزد در مسیر جنوبی جاده ابریشم قرار داشت و منسوجات مختلفی که مواد اولیه آنها از نقاطی مانند: استر آباد، گیلان و مرو می آمد تولید می شد. دوری از سر حدات ، استقرار حکومت آل بویه در اصفهان و فارس ، رونق مبادلات بازرگانی و قرار گرفتن بر سر راههای تجاری و کاروان رو نواحی مرکزی و جنوبی ایران، موجبات رشد و تکامل شهر نشینی منطقه را در این دوره فراهم آورد . اتابکان با علاقه مندی زینت بیشتری به یزد داده اند و مدرسه و مساجد زیادی در آن بنا کردند. در زمان حمله مغول که با آن عصر سیاهی و شدید یرانیها آغاز شد، نواحی یزد نیز تحت تأثیرات منفی آن قرار گرفت.
آل مظفریکی از قدرتمندترین خاندانهی ناحیه یزد بودند. در زمان آنها محله هیی جدید در داخل شهر یزد احداث و هفت دروازه نیز گرد شهر ساخته شد تعمیر قلعه میبد، احداث یک بارو و حفر یک خندق نیز بری آن از اقدامات آنان بود. آل مظفر آثار زیآدی ازخود بر جی گذاشتند که مهمترین آنها مسجد جامع فعلی یزد، خانقاه سید رکن الدین ،میدان وقت الساعت، رسد خانه ، منار مسجد مهر پائین و منار مسجد جامع ندوشن است. اکثر هنرمندان و دانشمندان بری در امان ماندن از حملات مغول ین شهر را مرکز فعالیتهی هنری و علمی دوران تیموری دوره اختلال و پریشانی در جنوب یران بود. بطوریکه اصفهان و شیراز صدمه زیادی دیده اند ویزد نیز از ین نابسمانی رنج فراوان برد اما در روزگار شاهرخ تیموری خرابیها ترمیم شد حدود هزار واحد مسکونی، تجاری ، مدرسه ، حمام وکاروانسرا تعمییر شدند. تیموریان دورشهر بارو و خندق و دروازه هی جدید یجاد کرده اند.امیر جلال الدین چخماق در کنار دروازه مهریجرد مجموعه ی مسجد، خانقاه، کاروانسرا، حمام و آب انبار و بازار بنا کرد که قسمتی از آن هنوز در میدان مرکزی شهر پابرجااست. مسجد میر چخماق بنام مسجد جمعه یزد که در مقابل مسجد جامع آل کاکویه و آل مظفر در کنار ، میدان امیر چخماق قرار دارد یکی از مظاهر شکوهمند معماری و از دیدنی هی ارزشمند یزد است.
در زمان صفویه یزد بعنوان یک مرکز تجاری و تولیدی داری اهمیتی خاص شد و در مبادلات بازرگانی رشد کرد در ین دوره راه پیتخت ( قزوین) از طریق سمنان و جندق به اردکان و یزد می پیوست و کالاهی مناطق شمالی و جنوبی کشور از ین طریق مبادله می شد. همچنین راه شاهی اصفهان به یزد و کرمان بعد از پیتخت شدن اصفهان ساخته شد و رباطهیی زیبا و بزرگ چون رباط میان راه عقدا تعمیر شد و رباط زیبی قلعه خرگوش در کنار بیابان گاوخونی ساخته شد. از مهمترین آثار تاریخی دوران صفویه می توان به مدرسه شفیعیه و رباط خوش طرح و زیبی زین الدین اشاره کرد.
در جریان هجوم افاغنه صنعت و تجارت یزد لطمات فراوان دید. باروی کار آمدن نادرشاه افشار و بیرون راندن افغانها از یران محمد تقی خان به حکومت یزد منصوب شد. وی و فرزندانش در یزد مجموعه ی از بازارها، کاروانسراها و عمارتها را بنا کردند که مهمترین آنها باغ دولت آباد و بادگیر بلند و زیبی آن و عمارت جنت آباد است. میدان و بازار خان نیز از دیگر کارها و آثار ین خانواده در حدود۱۸۰۰ کارگاه و ۶۰۰۰۰ کارگر ابریشم باف در یزد وجود داشت. انتقال آرام حکومت از زندیه به قاجاریه باعث شد ین خطه از آسیبهی جنگهی داخلی در امان بماند.در ین زمان شهر یزد به شهر امانت داران معروف شده بود : زیرا اموال بازرگانان بشدت محافظت می شد. از ین دوره خانه هی زیبیی چون خانه محمودی، خانه رسولیان و خانه مودت باقی مانده است نیز آتشکده ، دخمه و معبد چک چک زرتشتیان مربوط به ین دوره می باشد.
در دوره پهلوی اول ودوم تغییراتی در کالبد فضیی شهر یزد روی داد. از آن جمله خیابانها، بلوارها و میدان هایی در همان دوره در یزد ساخته شد که به هیچ وجه با بافت قدیم و تحولات کالبدی گذشته ین شهر هماهنگ نشده بود و لذا ساخت فضیی و معماری شهر را بطور روشنی مخدوش نمود.
نمایی از یزد زیباترین شهر خشتی جهان
آداب و رسوم مردم یزد
دیار با شکوه یزد جلوه‌گاه فرهنگ و تمدنی اصیل در تمامی ادوار تاریخی می‌باشد. سرزمین پاک و مقدسی که شهر خدا معنی نام پر محتوای آن است. از قدمت این خاک همان‌قدر کافی است که رد پایی از زندگی انسان‌ها پیش از هزاره سوم قبل از میلاد در این شهر وجود دارد.
با این پیشینه درخشان بدون شک این شهر سنّت‌های دیرینه و مخصوص به خود را داراست. گوناگونی آداب و سنن مردم یزد در عرصه‌های مختلف فرهنگی بسیار نمایان است، اما آنچه در فرهنگ این مردم مشترک می‌باشد، ساده زیستی، قناعت و صرفه‌جویی است. استمرار بر حفظ و نگهداری فرهنگ و سنن قدیمی به همراه پایبندی به ارزش‌ها از ویژگی‌های بارز و قابل ستایش مردم این دیار است. در این میان زرتشتیان که پیشینه تاریخی درخشانی در یزد دارند، طبق آئین خود در روزهای خاصی از سال مراسم ویژه‌ای دارند که برای پیروان دیگر ادیان بسیار جالب بوده و یکی از جاذبه‌های جهانگردی این شهر محسوب می‌شود. «میزبون» در این مطلب قصد دارد شما را با فرهنگ مردم شهر کویری یزد آشنا کند:
درباره مردم شهر یزد
وقتی وارد شهر یزد می‌شوید با مردمی آرام و صبور روبرو خواهید شد. مردم این شهر کهن بسیار سخت‌کوش هستند و روحیه دین‌داری در میان آنها به وضوح دیده می‌شود. صبر و روحیه‌ای جنگنده با مشکلات زندگی جز خصوصیات این مردم شریف است و بنیان خانواده در این شهر نسبت به دیگر نقاط کشور از استحکام بیشتری برخوردار است. سالهای زیادی است که مسلمان و یهودی و زرتشتی در این شهر با صلح و دوستی در کنار هم زندگی میکنند. شاید به همین دلیل است که یزد را شهر صلح و گفت‌وگو نامیده‌اند.
با توجه به اینکه یزد به دلایل مختلفی از جمله شرایط جغرافیایی، در تمام طول تاریخ از گزند جنگ‌های سیاسی در امان بوده و تداخل فرهنگ اقوام مختلف در آن به ندرت اتفاق افتاده، می‌توان گفت که فرهنگ و آداب مردم قدمت بسیار دارد و حتی برخی از این آداب به دوران باستان باز می گردد که تا کنون حفظ شده است.
زبان مردم یزد
زبان مردم یزد فارسی با گویش و لهجه یزدی است. این گویش قسمتی از فارسی دری می‌باشد و ترکیبات فارسی در آن حفظ شده است. شهرستان‌های مختلف استان یزد هر کدام ویژگی‌های خاصی در لهجه‌شان دیده می‌شود و پیروان آیین زرتشت به زبان دری زرتشتی یا همان زبان بهدینی سخن می‌گویند.
دین مردم یزد
فردریک چاردز ریچاردز نویسنده انگلیسی در سفرنامه خود راجع به دین مردم یزد اینگونه می‌نویسد: «احساسات و تعهدات مذهبی در شهر یزد بسیار عمیق‌تر و جدی‌تر از دیگر شهرهای ایران است».
استان یزد در میان مردم ایران نیز به یک استان مذهبی شهرت یافته است. اکثریت مردم این شهر مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند اما اقلیت‌های مذهبی نیز تعداد قابل توجهی دارند. وجود حسینیه و مساجد زیاد در شهر یزد سبب گشته تا این شهر را شهر حسینیه‌های ایران بنامند. عبادتگاه‌های مختلفی برای زرتشتیان و کنیسه‌هایی برای یهودیان نیز در گوشه و کنار این استان به چشم می‌خورد. البته عده‌ای از ارامنه هم در یزد زندگی میکنند که تعدادشان از دیگر اقلیت‌های مذهبی کمتر است.
آداب و رسوم یزد
عید نوروز در یزد: با فرا رسیدن عید نوروز و تازه شدن زمین، مردم یزد نیز مانند دیگر شهرها به اجرای آیین سنتی خود می‌پردازند. برخی از این رسوم مربوط به دوره باستان می‌باشد که هنوز هم در برخی از شهرستان‌ّای استان یزد اجرا می‌شود.
فال کوزه که در گذشته جزء جدایی‌ناپذیر مهمانی‌های عادی و جشن‌های ملی در میان زنان بوده است هنوز هم در مناطقی مانند تفت، میبد، مریم‌آباد، اردکان، مهریز و رحمت‌اباد برگزار می‌شود. کوزه توسط دختری نابالغ پر از آب می‌شود. او کوزه را در بین زنان می‌چرخاند و هر کس گیره‌سر یا شانه‌اش را به نیتی در کوزه می‌اندازد. کوزه را به خانه‌ای میبرند که درخت مورد در آن باشد و به مدت یک روز به همراه تکه‌ای پارچه سبز و آینه‌ای کوچک زیر درخت می‌گذارند. روز بعد همان دختر با لباس پاک و زیبا کوزه را از زیر درخت برمی‌دارد و زنان در همان خانه به دور کوزه گرد می‌آیند و فال می‌گیرند. مراسم فالگیری با خواندن شعرهایی مرتبط با این رسم که حالتی فال‌گونه نیز دارند همراه است. همزمان با خواندن شعرها دختر درون کوزه دست می‌برد و چیزی در می‌آورد. با بیرون آمدن هر شیء، صاحبش باید از شعری که در حال خوانده شدن است نیت خود را تعبیر کند. تا انتهای مراسم تمامی اشیاء بیرون می‌آیند. اگر معنای شعر خوب باشد یعنی نیت صاحب فال عملی نیک است و به مقصودش می‌رسد و اگر معنای شعر مناسب نباشد، نشانه خوب نبودن نیت و نرسیدن به مراد است.
لایروبی و نظافت قنات و نهرها به هنگام فرا رسیدن سال نو یکی از کارهایی بود که مردم باستان یزد معتقد به انجامش بودند. هنوز هم در برخی نقاط که قنات و نهر دارند این رسم برگزار می‌شود.
پدر خانواده عسل، سکه نقره و یا طلا را به همراه سه برگ سبز به عنوان عیدی به اعضای خانواده می‌دهد و جوان‌ترها ترانه‌های پارسی می‌خوانند.
یزدی‌های باستان معتقد بودند ۱۰ روز مانده به سال جدید روح از دنیا رفتگان به زمین می‌آید و ۱۰ روز پس از شروع سال نو هم به جایگاه آصلی خود باز می‌گردد و در این ایام خانه باد تمیز و آماده باشد.
یکی از کارهای جالبی که در آستانه سال نو از قدیم در میان مردم یزد مرسوم بوده و هنوز هم بعضی‌ها به آن معتقدند این است که داخل کوزه‌های سفالی کهنه مقداری پول می‌اندازند و کوزه را از پشت بام خانه به داخل کوچه پرت میکنند. اینگونه نحسی اشیاء کهنه را از بین میبرند و مبلغ داخل کوزه را هم نیازمندان بر می‌دارند. این کار را صدقه‌ای برای ارواح درگذشتگان می‌دانستند و معتقد بودند برکت و سلامتی برایشان می‌آورد.
«آتش رو بوم کردن» از دیگر رسوم مردم یزد است. در آخرین شب سال روی پشت بام خانه آتش روشن میکنند و در آن اسپند می‌ریزند تا هم از چشم زخم در امان باشند و هم سرمای زمستان را اینگونه به پایان برسانند. رسم کلوخک نیز همزمان با این رسم برگزار می‌شود، به این شکل که سیب‌زمینی‌های کوچک را زیر آتش میکنند و پس از پخته شدن با شادی و ترانه آنها را می‌خورند.
در گذشته سفره هفت سین یزدی‌ها یا سفید رنگ بوده یا سفره‌های یزدی راه راه. آنها این سفره‌ها را نشانی از خوشبختی می‌دانستند. قبل از تحویل سال مردم یزد ابتدا به دیدن اقوامی که عزیزی را از دست داده‌اند می‌روند و بعد از آموزگاران، فامیل، آشنایان و بزرگان دینی دیدن میکنند.
آش رشته در یزد نمادی از فرا رسیدن سال نو است. پختن این آش به صورت گروهی می‌باشد و هدف از آن حاجت‌روا شدن است. یک روز از صبح افرادی که نذر کرده‌آند گرد هم می‌آیند و هر کس کاری را انجام می‌دهد تا آش پخته شده و در بین همسایه‌ها پخش میکنند.
ماه محرم در یزد: مراسم عزاداری حضرت امام حسین(ع) در بین مردم یزد با روضه‌خوانی، دسته‌های سینه‌زنی، نخل‌برداری، تعزیه‌خوانی و سخنرانی‌های مذهبی همراه است. این مراسم سالانه گردشگران خارجی و داخلی زیادی را به یزد می‌کشاند که با اجاره سوئیت در یزد چند روزی را ساکن می‌شوند و در این مراسم شرکت میکنند.
چاووشی خوانی در گذشته که رسانه‌ها نقش کمرنگ‌تری داشتند بسیار مرسوم بوده است. البته هنوز هم در برخی از نقاط استان یزد شاهد چاووشی‌خوانی‌هی زیبایی هستیم. در بیشتر موارد قاریان قرآن به شکل گروهی به کوچه‌ها و پشت بام‌ها رفته و در مرثیه امام حسین(ع) با صوتی دلنشین شعر می‌خواندند. هدف از چاووشی‌خوانی در گذشته با خبر کردن مردم از فرا رسیدن ماه محرم بوده است. البته چاووش خوان‌ها در قافله‌هایی که راهی زیارت عتبات عالیات بودند نیز این‌کار را انجام می‌دادند.
پرسه‌زنی توسط اعضای هیئت‌ها یا حسینیه‌ها برگزار می‌شود. افراد هیئتی به سمت حسینیه دیگر می‌روند. جلوی این گروه فردی سیّد و علمدار هیئت حرکت میکنند و بقیه مردمی که جمع می‌شوند سینه وسنج می‌زنند و همگی به سوی حسینیه دیگر می‌روند. اعضای حسینیه میزبان به پیشواز این گروه می‌آیند. در این میان مردمی که بر سر راه آنها را می‌بینند نذورات خود را می‌دهند تا به مصرف هیئت برسد.
پامنبری از آئین روضه‌خوانی است. قبل از سخنرانی روحانی،دو نفر از افراد سیدی که خوش صدا هستند شروع به خواندن روضه‌هایی در مرثیه اباعبداللّه و یارانشان میکنند. در بین مراسم کسی به نام سقّا به عزاداران آب می‌دهد. پوش کشیدن توسط جوانان قدرتمند انجام می‌شود. پوش پارچه‌ای است سفید رنگ و کارخانه هراتی در یزد آن را می‌بافد. روی این پارچه نقش‌های از واقعه کربلا دوخته می‌شود. پوش را روی ستون‌هایی بنا میکنند و عزاداران در داخل آن به عزاداری مشغول می‌شوند.
سینه زنی در میان تمامی عزادارن محرم مرسوم است. در یزد نیز این مراسم بسیار باشکوه برگزار می‌گردد. در این میان دسته عربها با لباسی سیاه و بلند که آغشته به گل است و با ریختن خاک بر سر خود به سمت امامزاده جعفر می‌روند. این دسته پرشورترین دسته عزاداری یزد می‌باشد.
نخل‌برداری یکی از رسوم پرشور ماه محرم در یزد است. روی نخل را که نماد جاودانگی است، آیینه، شیر، نمادی از درخت سرو و کتیبه‌هایی مزین به اشعاری در مرثیه امام حسین(ع)، تزیین میکنند. عزاداران با فریاد یاحسین نخل را بلند میکنند و یک نفر در بالای نخل ایستاده و مرثیه می‌خواند. نخل را به تعداد عدد فرد ۳ یا ۷ و یا ۱۱ بار اطراف حسینیه می‌گردانند و هر بار پس از استراحت آنرا بلند کرده تا به جایگاه اولیه‌اش برسند. این مرایم بیشتر در ظهر روزهای تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود.
مراسم ازدواج: در یزد پس از انتخاب دختر و یک هفته پس از پسند کردن، با یک حلقه انگشتر و یک جفت کفش به همراه یک جعبه شیرینی به خانه دختر می‌روند. بعد از چند روز اقوام داماد به همراه عاقد راهی خانه عروس شده و سفره عقد برپا می‌شود. بعد از عقد سفره سفیدی روی سر عروس می‌گیرند و رویش قند می‌سایند و همزمان می‌گویند: مسابم، مسابم. افراد حاضر می‌پرسند: چی چی مسابی؟ – مهر و محبت مسابم؟ – برای کی؟ ـبرای عروس و داماد. سپس با نخ و سوزن آن پارچه را می‌دوزند با نیت دوختن مهر و محبت برای عروس و داماد. نام این مراسم «روس کردن» است. وقتی عروس را به سمت خانه داماد میبرند، سر هر کوچه فردی از اقوام داماد می‌ایستد و پس از خوش‌آمدگویی، پاانداز یا سرانداز تقدیم عروس می‌کند. پاانداز مانند قطه‌ای طلا یا سفری تفریحی است و روانداز سفرهای زیارتی را گویند. دو روز بعد از مراسم عروسی، اقوام با هدیه‌ای در دست به خانه داماد می‌روند، به این مراسم «جاخالی» می‌گویند. بعد از آن خانواده عروس و داماد به رسم پاگشا آنها را به خانه خود دعوت میکنند.
جشن پسح یهودیان: این جشن به همراه مراسمی باشکوه برگزار می‌شود. عید پسح مربوط به آزادی قوم یهود از بند برده‌داری فروعون‌های مصر است و یکی از سه عید بزرگ یهودیان است. عید پسح در بهار به مدت یک هفته برگزار می‌گردد. نیایش و آوازهای مذهبی در جشن پسح جایگاه ویژه‌ای دارد. در شب عید اعضای خانواده گرد هم می‌آیند و به نوبت هگادا می‌خوانند. هگادا داستانخروج از مصر است. سفره شام شب عید بسیار رنگین است.
جشن زرتشتی هیرومبا: این جشن امروزه در روستای شریف‌آباد اردکان هر ساله برگزار می‌شود. زرتشتیان این روستا در روزهای آخر فروردین به نیایشگاه پیر هریشت می‌روند و شب را در آن‌جا به نیایش می‌پردازند. به هنگام سپیده‌دم به دشت رفته و هیزم جمع میکنند و آتش می‌افروزند. این رسم شبیه «رسم آتش‌افروزی سده» است که به آن هیرومبا می‌گویند.
خورشت قیمه یزدی
غذاهای سنتی یزد
غذاهای سنتی یزد، یکی از عوامل مهم جذب گردشگر به این شهر محسوب می‌گردند. اصلاً غذاهای سنتی، حالا به هر شهری که تعلق داشته باشند، فارغ از چه شهری و کدام منطقه از ایران زمین، خوشمزه هستند و وسوسه بر انگیز. در کل غذاهای سنتی ایران زمین خوشمزه هستند. غذاهای سنتی یزد خوشمزه تر. میزبون اکیداً توصیه می‌کند در سفر به این شهر تاریخی و زیبا و پر جاذبه حتماً حتماً طعم بی نظیر غذاهای سنتی‌اش را بچشید.
خورشت‌های سنتی یزد
خورشت‌ها غذاهای محبوبی هستند. در سراسر ایران خورشت‌های خوشمزه بسیاری طبخ می‌شوند. اما یزدی‌های عزیز و مهربان و خوش سلیقه دو خورشت مخصوص دارند. در سفر به یزد در چشیدن طعم بی‌مثال این خورشت‌ها غفلت نکنید.
قیمه یزدی
یکی از غذاهای اصیل شهر زیبای یزد، که اتفاقاً در تمام رستوران‌ها سرو می‌شود قیمه یزدی است. اهالی خیلی از شهر ها قیمه را می‌شناسند. شاید قیمه یک غذای اصیل ایرانی باشد که در تمام شهرها می‌پزند و نوش جان میکنند، اما قیمه یزدی در مواد اولیه کمی با سایر قیمه‌ها متفاوت است.
مردم عزیز و دوست داشتنی یزد در قیمۀ مخصوص شهر خودشان به جای لپه معمولی که در شهرهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد لپه نخود به کار میبرند. لپه نخود همان نخود است که به دو تکه تقسیم شده است. دیگر ترکیبات قیمه یزدی، گوشت قرمز، لیمو عمانی، پیاز خرد شده، دارچین، هل و زردچوبه است. در واقع سایر ترکیبات این غذا با آنچه در دیگر شهرها استفاده می‌شود فرقی ندارد.
اما به هر حال قیمه یزدی منحصر به فرد است و به دو دلیل با قیمه‌های معمولی فرق دارد. یکی استفاده از لپه نخود به جای لپه است. اما تفاوت دیگر این است که در نوع سنتی این غذا استفاده از رب گوجه فرنگی معمول نیست. البته امروزه به عنوان چاشنی از رب گوجه فرنگی استفاده میکنند. نام دیگر این غذا قیمه نخود یزد است.
خورشت بِه آلو
احتمالاً اهالی تمام شهرهای ایران حتی برای یک بار هم که شده طعم ملس خورشت به آلو را چشیده باشند. چون این خورشت هم از غذاهای اصیل و محبوب ایرانی است. البته شاید در رستوران‌ها کمتر این خورشت سرو شود. شاید بتوانید از اهالی یزد طرز پخت این غذای سنتی را بپرسید و خودتان در سوئیت یزد زیبا و اصیل را تجربه کنید. مواد اولیۀ این غذا عبارتند از: بِه ، گوشت قرمز، آلو، لپه، پیاز ، زعفران، شکر و رب گوجه فرنگی. این غذای دلچسب گوارای وجودتان.
کوفته های یزدی
کوفته هم از جمله غذاهایی است که سراسر ایران زمین از انواع و اقسامش با خبر هستند و کمتر افرادی هستند که این غذای خوشمزه را دوست نداشته باشند. البته کوفته هم انواع و اقسامی دارد. کوفته‌های یزد منحصر به این شهر دل نواز هستند و مثال و نمونه‌اش را در دیگر شهرها نخواهید یافت.
معمول‌ترین نوع کوفته که در اغلب شهرها متداول است کوفتۀ لپه است. ترکیبات کوفته لپه تقریباً مثل کوفته تبریزی است. این ترکیبات عبارتند از: سبزی معطر، کشمش، زرشک، پیاز سرخ شده، تخم مرغ خام و پخته، گوشت چرخ کرده، نمک و ادویه و رب گوجه فرنگی.
کوفته برنجی
کوفته برنجی منحصر به یزد با شکوه است. در سفر به این شهر بی نظیر چشیدن طعم دلنشین کوفته برنجی را از یاد نبرید. مواد اولیۀ کوفته برنجی عبارتند از: برنج، گوشت چرخ کرده گاو یا گوسفند، آرد نخود چی، پیازچه، جعفری، شوید، رازیانه، نعنا، ترخون، لپه، تخم مرغ، رب گوجه فرنگی، گردو و زرشک.
کوفته نخود چی
کوفته نخود چی از غذاهای خوشمزۀ یزد است. امروزه این غذای بی‌نظیر را با آرد نخود چی می‌پزند. اما در گذشته از نخود یا لپۀ خام استفاده می‌کردند. به طوری که شب قبل نخود ها را خیس می‌کردند و می‌گذاشتند تا فردا در آب باقی بماند. بعد نخود ها را می‌شستند و می‌کوبیدند. در واقع نخودها را با دست خودشان به آرد تبدیل می‌کردند. مودا اولیۀ کوفته نخود چی عبارتند از: گوشت چرخ کرده گوسفند، پیاز، تخم مرغ، آرد نخودچی و سبزیجات معطر شامل تره و جعفری. نام دیگر این غذا کوفته یزدی است.
کوفته هویج
یکی از غذاهای سنتی یزد که بسیار پر طرفدار است و اهالی کمتر شهری از طعم بی نظیر این غذا چشیده‌اند کوفته هویج است. مواد اولیۀ کوفته هویج عبارتند از: گوشت چرخ کرده، پیاز، هویج، آرد، رب گوجه فرنگی یا انار و سبزیجات معطر. این غذا هم طعمی ملس دارد و اندکی ترشی در کنار شیرینی قرار گرفته است. به نظر می‌رسد ذائقۀ مردم مهربان و خون گرم یزد ترشی و شیرینی را کنار هم می‌پسندد. اگر تا امروز این غذا را نچشیده‌اید در سفر به یزد حتماً امتحانش کنید.
قلیه های یزدی
در فهرست بلند و بالای غذاهای سنتی یزد دو نوع قلیه که بسار خوشمزه و کم نظیرند خود نمایی می‌کند. شاید تا به امروز بیشتر از قلیه ماهی شنیده باشید. اما قلیه های یزد خیلی متفاوت هستند. در سفر به یزد شما می‌توانید قلیه کدو تنبل و قلیه سیب زمینی را بچشید.
قلیه کدو تنبل
همان طور که می‌دانید کدو تنبل اندکی شیرین است. این شیرینی دلچسب باعث می‌شود قلیه کدو تنبل دلنشین و خوشمزه باشد. مواد اولیۀ قلیه کدو تنبل عبارتند از: کدو تنبل، لوبیا قرمز، ماش، برنج، پیاز، دارچین و فلفل سیاه. این غذا در کنار شیرینی دل پذیر ترشی ندارد. شیرین شیرین است درست مثل لهجۀ خوش و گوش نواز اهالی یزد و مثل همنشینی با این مردم مهربان و مهمان نواز.
قلیه سیب زمینی
اگر دنبال غذاهای خیلی قدیمی و اصیل هستید. از اهالی اصیل یزد مخصوصاً مادربزرگ‌ها طرز پخت این غذا را بپرسید. چون قیه سیب زمینی متأسفانه از جمله غذاهایی است که کم کم در حال فراموشی هستند. مواد اولیۀ قلیه سیب زمینی عبارتند از: سیب زمینی حبه‌ای، لوبیا چیتی یا قرمز، ماش، پیاز، برنج نیم دانه، زرچوبه، دارچین و فلفل سیاه.
تاس کباب یزدی
اما اگر به دنبال غذاهای پر طرف دار یزد هستید، باید حتماً تاس کباب یزد را امتحان کنید. مواد اولیۀ تاس کباب یزدی عبارتند از: سیب زمینی، پیاز، روغن، گوشت چرخ کرده، رب گوجه فرنگی و دارچین.
آبگوشت گوجه و بادمجان
یکی دیگر از غذهای اصیل و خوشمزه و پر طرف دار یزدی آبگوشت گوجه و بادمجان است. تا این غذا را نوش جان نکرده‌اید از سفر برنگردید. لذت سفر ناب شما با چشیدن این غذای بی نظیر تکمیل می‌شود. مواد اولیۀ آبگوشت گوجه و بادمجان عبارتند از: گوشت ماهیچه گوسفندی، لپه یا لوبیا، بادمجان، روغن، غوره، رب گوجه فرنگی، سیب زمینی استامبولی و زدرچوبه و فلفل.
فله
از ساده ترین غذاهای سنتی یزد فله است. البته این غذا با نام های متفاوت شناخته می‌شود. مواد اهالی یزد فله را با شیر آغوز می‌پزند. شیر آغوز، شیری است که اول بهار دوشیده می‌شود. شیر آغوز تنها ترکیب تشکیل دهندۀ این غذا است. برای تهیۀ فله، شیر آغوز را می‌جوشانند. وقتی شیر غلیظ شد آن را نوش جان میکنند.
کشک خیار
اگر در تابستان که فصل گرماست به یزد بی نظیر سفر کردید برای نهار کشک خیار نوش جان کنید. برای تهیۀ کشک خیار فقط و فقط کافی است کشک خشک را بشویید و بسایید و بعد چند خیار را با درجه درشت رنده کنید. سپس کای است مقداری گردوی خرد شده و کمی نعنا و کشمش به آن اضافه کنید. کشک خیار آماده است. می‌توانید نوش جان کنید. به همین راحتی.
گردآوری از:
- دانشنامه ویکی پدیا
- اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد
- مجله اینترنتی میزون (مقاله زینب جیریان)
منبع: مجله اینترنتی پارسی گو
درج مطالب مجله اینترنتی پارسی گو با ذکر منبع (www.parsigoo.com) بلامانع است.